Meer thuiswerken, minder geroddel

“Wist je al dat Henk de nieuwe projectleider is? Eva liep trouwens weer lekker op te scheppen tijdens de vergadering. O, en Hamid heeft eindelijk promotie gekregen, dik verdiend!” Het zou zomaar een gesprek kunnen zijn bij de koffieautomaat tussen twee collega’s. Geruchten en nieuwtjes over de mensen uit ons sociale netwerk delen we nou eenmaal graag met anderen.

Nu mensen door de coronacrisis op grote schaal thuiswerken, is het geroddel afgenomen, laten voorlopige resultaten zien van hoogleraar organisatiegedrag Bianca Beersma en haar collega’s van de Vrije Universiteit Amsterdam. Het is niet alsof we niks meer hebben om over te praten. Corona ontzegt ons simpelweg de toegang tot het roddelcircuit: minder koffiemomentjes, gezamenlijke lunchpauzes en tripjes met de lift. Juist die gelegenheden die zo geschikt zijn om even te smoezelen.

Leven in groepen

Zodra mensen in grote groepen gingen leven werd het belangrijk om informatie over andere groepsleden te kunnen delen, stellen evolutionair psychologen. Stel je ging op mammoetjacht, geen ongevaarlijke onderneming. Je moest weten op wie je kon bouwen en wie er tussenuit zou knijpen. Ook handig om te weten: wie heeft er seks met wie, en wie hebben machtige vrienden? Zonder kennis van de mensen om je heen was je in het nadeel bij het vinden van een partner of bondgenoten.

Zonder roddels zou de menselijke samenleving zoals we die nu kennen niet bestaan, denkt Beersma, die samenwerking binnen groepen mensen onderzoekt. “De groepen waarin we functioneren zijn te groot om rechtstreeks het gedrag van anderen te observeren. We zijn aangewezen op roddels om erachter te komen in wie je gaat investeren, wie de betrouwbare mensen zijn die goed samenwerken. Kort gezegd: wie vriend is en wie vijand.”

“Zo’n 20 duizend jaar geleden, voor de tijd van de landbouw, was roddelen al een belangrijk aspect van onze sociale interactie”, zegt ook Daniel Balliet, hoogleraar menselijke samenwerking aan de Vrije Universiteit. Nu, in de moderne samenleving, heeft roddelen nog grotere voordelen dan in de oertijd, denkt hij. “Tegenwoordig zijn onze netwerken zo breed en verspreid. Het aantal mensen met wie we interactie kunnen voeren is mede door het internet oneindig veel groter.”

De Engelse antropoloog en evolutiebioloog Robin Dunbar deed in de jaren negentig de boude bewering dat taal evolueerde om te kunnen roddelen, vanwege onze behoefte om nieuwtjes over anderen te delen met vrienden en familie. Roddelen als belangrijkste functie van de menselijke taal. In zijn boek ‘Vlooien, roddelen en de ontwikkeling van taal’ uit 1996 stelde hij deze nieuwe manier om naar de evolutie van taal te kijken voor. Belachelijk, vindt Balliet. “Taal lost een hoop sociale problemen op, niet alleen het vraagstuk hoe we informatie met elkaar over elkaar kunnen delen.” Het zou goed kunnen dat roddelen heel natuurlijk samenviel met het ontstaan van taal, denkt hij. Dat mensen, toen ze om de een of andere reden begonnen met praten, ook over elkaar gingen praten.

Opbouwen van reputaties

Het lab van Balliet rondde onlangs, in samenwerking met Beersma, een studie af naar roddelen in het dagelijks leven. Ze zagen bevestigd dat mensen roddels gebruiken om een beeld van iemands reputatie te krijgen. 309 deelnemers kregen tien dagen lang vier keer per dag een sms met het verzoek een dagboek in te vullen. Hadden ze sinds de vorige sms informatie ontvangen van een bekende over iemand anders, of die informatie zelf verspreid? Zo ja, waar ging het over? Was de informatie positief of negatief? Kwam de persoon over wie de roddel ging er goed van af of niet? Maakte de informatie dat ze met die persoon wilde omgaan of niet?

De onderzoekers verzamelden en analyseerden zo vijfduizend roddels. “Onderwerpen die te maken hebben met coöperativiteit van anderen komen het sterkste bovendrijven”, vertelt Beersma. “Dat is het eerste wat we willen weten: kan ik op deze persoon bouwen of niet?” Wat ook duidelijk naar voren kwam is dat deelnemers hun gedrag aanpassen op de inhoud van de roddels. Hoorden ze iets negatiefs over iemand? Dan gaven ze aan diegene uit de weg te willen gaan. Bij positieve geluiden waren ze geneigd degene over wie de roddel ging te helpen. Erg kritisch op de inhoud waren ze overigens niet: de meeste roddels werden voor waar aangenomen.

Coronaroddels

Dezelfde principe zie je op specifieker niveau ook terug in de coronacrisis, blijkt uit een tweede recente studie van Beersma en collega’s. Ruim achthonderd deelnemers kregen scenario’s voorgelegd waarin ze roddels ontvingen over het personage Robin. In het ene scenario was Robin besmet met corona, in het andere niet. Een ander verschil was of Robin zich aan de basismaatregelen hield of niet. Welk beeld hadden de deelnemers van de infectiestatus van Robin? En hoe reageerden ze daarop? Beersma: “Ook hier trokken mensen de informatie die ze ontvingen niet in twijfel. Ze gingen erin mee. Kregen ze te horen dat het personage zich niet aan de regels hield, dan wilden ze Robin vermijden of zelfs straffen.”

In theorie kan roddelen helpen om verspreiding van het virus tegen te gaan. Via roddels verspreiden we de boodschap wie er stiekem huisfeestjes geeft en geen afstand houdt, zodat anderen weten welke personen een risico vormen.

Dan moet de informatie in een roddel natuurlijk wel kloppen. Het gebeurt, dat mensen bewust valse informatie verspreiden om hun eigen positie te verbeteren. Als jij en je collega beiden solliciteren op dezelfde functie, heb je er belang bij om rond te bazuinen hoe incompetent die ander is. “Zulk gedrag geeft roddelen een slechte naam”, aldus Balliet. “Ik vermoed eigenlijk dat de meerderheid van alle roddels waar is, omdat het je duur kan komen te staan als anderen ontdekken dat je hebt lopen liegen.” Niemand die nog met je wil samenwerken.