Naar de content

Meer talen in de klas

Recensie van SJOES van Karijn Helsloot en Fleur Daemen

Drie kinderen in zomerse kleding.
Drie kinderen in zomerse kleding.
Flickr, Todd Morris via CC BY-SA 2.0

Niet alle basisschoolleerlingen spreken thuis Nederlands. Aandacht op school voor deze andere thuistalen versterkt de talenkennis van de hele klas. Het leerboek SJOES helpt daarbij een handje, met twaalf creatieve lessen over meertaligheid.

7 september 2018

In juli dit jaar pleitten taalkundigen tijdens een internationaal congres in Rotterdam voor het betrekken van migrantentalen in het onderwijs. Lees hier de reportage die op NEMO Kennislink verscheen.

 Mathilde Jansen voor NEMO Kennislink

Nederlandse scholen hebben steeds vaker te maken met leerlingen die meertalig opgroeien: zij spreken thuis een andere taal of een tweede taal naast het Nederlands. Die grote variatie aan thuistalen biedt kansen in de klas, menen taalwetenschappers, die dan ook al langer pleiten voor een meertalige aanpak op school.

Kinderen met een andere taalachtergrond dan het Nederlands, hebben namelijk heel veel kennis van taal, die nog maar weinig wordt aangesproken in de les. Bovendien kunnen kinderen die hoofdzakelijk met één taal opgroeien, veel leren van andere talen. Niet alleen bieden andere talen dan het Nederlands inzicht in andere culturen, maar door het kijken naar overeenkomsten en verschillen tussen talen leer je ook meer over taal in het algemeen.

Dat is precies de insteek van SJOES, een lesboek over meertaligheid van Karijn Helsloot en Fleur Daemen. Beide auteurs hebben een taalkundige achtergrond en jarenlange expertise op het gebied van talenonderwijs.

‘Boots are made for walking’

De methode is geschreven voor kinderen van 6 tot 12 jaar, en meer specifiek voor leerlingen in de middenbouwgroepen van de basisschool, van 8 en 9 jaar. Het is belangrijk dat kinderen van deze leeftijd met verschillende talen in aanraking komen, stellen de auteurs in hun inleiding, want ‘de taalgevoeligheid van jonge mensen is zeer groot’. Kinderen van deze leeftijd staan dus heel erg open voor de talenkennis die reeds aanwezig is bij hun klasgenoten.

De bedenkers van SJOES hebben hun lessen opgehangen aan het thema ‘schoenen’. Zo krijgen de leerlingen de opdracht het woord ‘schoen’ te vertalen in zo veel mogelijk talen. In een latere les staan verschillende schriftsystemen centraal, en leer je bijvoorbeeld het Chinese karakter voor ‘schoen’. Ook gaan leerlingen op zoek naar de woorden voor alle onderdelen van een schoen, waarbij een parallel wordt getrokken met de bouwstenen van taal, zoals woorden en lettergrepen.

Drie kinderen in zomerse kleding.

Schoenen als metafoor voor taal: ze zijn praktisch en zeggen iets over de identiteit van de drager.

 Flickr, Todd Morris via CC BY-SA 2.0

Een mooi gevonden kapstok, want schoenen vormen een goeie metafoor voor taal. Ze hebben overeenkomsten en verschillen; ze zijn niet alleen praktisch, maar zeggen ook iets over de identiteit van de drager. Bovendien hebben we meestal meer dan één paar schoenen. Als we over het strand gaan banjeren, trekken we iets anders aan onze voeten dan wanneer we gaan eten in een chique restaurant. Hetzelfde geldt voor taal: in elke situatie praten we anders. En tot slot staan schoenen, net als taal, voor beweging, aldus de auteurs: ‘Op schoenen kun je lopen, rennen, springen en op schoenen maak je reizen.’ Ook talen veranderen continu.

Merhaba!

Voor leerkrachten die meer tijd willen besteden aan meertaligheid is dit boek een aanrader. De lessen staan centraal in het boek, en zijn zorgvuldig uitgewerkt, inclusief lesdoelen, praktische opdrachten in de klas en vragen om te reflecteren. Ook een pluspunt is dat er is nagedacht over manieren waarop kinderen de behandelde lesstof thuis kunnen nabespreken met ouders en/of grootouders. De leerkracht kan per les een werkblad uit het boek voor de leerlingen kopiëren. Door die te bundelen krijgen de leerlingen allemaal een eigen boekje voor thuis.

Bij elke les is ook een blad met achtergrondinformatie voor de leerkracht aanwezig, bijvoorbeeld over het aantal talen wereldwijd, over verschillende schriftsystemen of begroetingen in meerdere talen, zoals ciao in het Italiaans of merhaba in het Turks.

Praktijkervaringen

Het boek is een herziene versie van de methode die Karijn Helsloot al in 2008 op de markt bracht. De afgelopen jaren is de methode gebruikt in de nieuwkomersklassen en middenbouwgroepen van twee basisscholen. Op basis daarvan zijn nog meer lessen, activiteiten en achtergrondinformatie toegevoegd.

Bovendien staan bij elke lesuitwerking foto’s afgedrukt van de praktijk. Die foto’s maken het boek heel levendig en inspirerend: je ziet hoe ijverig de kinderen bezig zijn met knutselwerkjes en rollenspellen rond ‘meertaligheid’. En vooral ook hoeveel lol ze hebben.

Vanuit taalkundig perspectief is het ook nog eens compleet, alle formele aspecten van taal worden behandeld: de woorden, de woordvorming, de klanken en de grammatica. Spelenderwijs leren kinderen dus ontzettend veel over taal. Iets wat je elke basisschoolleerling zou gunnen.

Karijn Helsloot en Fleur Daemen, ‘SJOES. Lesmateriaal voor het basisonderwijs ter stimulering van taalbewustzijn en meertaligheid, van inclusie en saamhorigheid’, Studio Taalwetenschap, Amsterdam 2018. Hardcover met 64 pagina’s. Voor kinderen van 6 tot 12 jaar.

ReactiesReageer