Marokkaans Nederlands accent heeft weinig prestige

Hoewel Nederlanders regionale accenten in toenemende mate omarmen, blijft de populariteit van bepaalde etnische accenten mijlenver achter. Vooral aan het Marokkaans Nederlands kleven veel negatieve oordelen. Marokkaanse Nederlanders komen pas hogerop als zij hun accent grotendeels afleren, zo stelt Stefan Grondelaers van de Radboud Universiteit op basis van recent onderzoek.

26 februari 2016

Eerst het positieve nieuws: we zijn de laatste decennia veel positiever gaan denken over een regionaal accent. Een nieuwslezer met een Brabants accent? Geen probleem. Als het accent maar niet al te veel aanwezig is. Enkele decennia geleden was het nog ondenkbaar dat je met een accent aangenomen werd als nieuwslezer. In die zin is Nederland (en ook Vlaanderen) een stuk toleranter geworden. Maar daar staat tegenover dat we veel minder tolerant zijn voor etnische accenten als het Marokkaans Nederlands, zo ontdekte Stefan Grondelaers. Hij is als taalwetenschapper betrokken bij het Groot Nationaal Onderzoek Sprekend Nederland.

Naar aanleiding van de bevindingen van Grondelaers deed De Kennis van Nu een belexperiment met presentator Diederik Jekel en de Marokkaans Nederlanse acteur Omar Ahaddaf. Beiden moesten telefonisch onder een andere naam afspraken maken over onder meer een proefrit voor een autorijles. Jekel kon rekenen op een zeer coulante behandeling, terwijl Ahaddaf op problemen stuitte. De hele uitzending is te bekijken op de website van de Kennis van Nu

Grondelaers werkt als taalkundige aan de Radboud Universiteit en onderzoekt variatie in de standaardtaal. Hoe iemand spreekt is afhankelijk van heel veel factoren. Bijvoorbeeld leeftijd, opleiding of regionale herkomst. Niet alleen in Nederland, maar ook in de rest van Europa is de regionale variatie enorm toegenomen. Volgens Grondelaers heeft dat in belangrijke mate te maken met de verdwijning van de dialecten: “Mensen hebben nog steeds de behoefte hun regionale identiteit uit te drukken.”

Een menigte mensen. — Sprekend Nederland

Om de Nederlandse accenten in kaart te brengen, is eind vorig jaar de app Sprekend Nederland gelanceerd. Gebruikers van de app spreken zinnetjes in, en beoordelen ook zinnen van andere gebruikers. Ze moeten aangeven waar ze denken dat iemand vandaan komt en allerlei waardeoordelen geven (*Is de spreker slim, aardig, eerlijk?*). De data worden de komende maanden geanalyseerd. In mei komen de eerste resultaten naar buiten.
Flickr, Thomas Hawk via CC BY 2.0

Iedereen herkent een accent

Bijna iedere Nederlander spreekt met een accent. En het herkennen van accenten gaat verrassend goed, zo weet Grondelaers uit eerdere experimenten op basis van het Corpus Gesproken Nederlands. Daaruit selecteerde hij geluidsfragmenten van leraren Nederlands, die hun accent gewoonlijk onderdrukken als ze bewust aandacht besteden aan hun taal. Die geluidsfragmenten legde hij voor aan een grote groep proefpersonen (133 in een eerste en 240 in een tweede experiment). Die moesten aangeven waar de leraren vandaan kwamen, en allerlei oordelen geven over hun accent.

“Het merendeel van de proefpersonen herkent een accent in deze fragmenten. Het Randstad-accent, het Gronings en het Limburgs scoren tussen 60 en 90 procent, waarbij het Limburgs aan kop loopt. Het gaat eigenlijk alleen maar mis met het accent van Gelderland, want daar lopen meerdere dialectgrenzen doorheen. Sprekers uit het noorden van Gelderland worden bijvoorbeeld als Gronings beschouwd, vanwege de ingeslikte e op het woordeinde zoals loopm voor ‘lopen’. En sprekers van onder de grote rivieren krijgen op basis van hun zachte g een zuidelijker stempel.”

Randstad-accent heeft prestige

De beoordeling van regionale accenten laat een duidelijke hiërarchie zien. Het Randstad-accent krijgt een veel hogere waardering dan de omringende accenten, weet de onderzoeker: “Het opmerkelijke is dat niet alleen Randstedelingen zélf hun accent hoog inschatten, maar ook mensen van buiten de Randstad.”

Het is ook vooral een algemeen Randstedelijk accent dat positief wordt beoordeeld, verduidelijkt Grondelaers. “Het moet niet al te zeer hoorbaar zijn dat je uit Den Haag of Rotterdam komt.” Toch is de waardering van regionale accenten gemiddeld genomen een stuk hoger dan vroeger. “Hoewel het Limburgs nog steeds een beetje dom wordt gevonden, vinden mensen het wel geschikt om te gebruiken in formele situaties, mits het accent niet al te zeer aanwezig is.”

Marokkaans Nederlands mist prestige

Maar die opwaardering gaat niet op voor Nederlands met een etnisch accent zoals het Marokkaans Nederlands. Dat is althans de uitkomst van een onderzoek dat Grondelaers liet uitvoeren onder 218 studenten in Amsterdam en Nijmegen. Zij kregen geluidsopnames te horen van Marokkaans Nederlandse jongeren en van autochtone Nederlandse jongeren. Vervolgens moesten ze aangeven in hoeverre ze het eens waren met stellingen als ‘Deze persoon klinkt vriendelijk’, ‘Deze persoon komt in aanmerking als nieuwslezer’.

De Kennis van Nu deed een belexperiment met presentator Diederik Jekel en de Marokkaans Nederlanse acteur Omar Ahaddaf. Beiden moesten in dit experiment telefonisch onder een andere naam afspraken maken over o.a. een proefrit voor een autorijles. Jekel kon rekenen op een zeer coulante behandeling, terwijl Ahaddaf op problemen stuitte. — Links op de foto: Omar Ahaddaf, rechts op de foto: taalwetenschapper Stef Grondelaers. Grondelaers is als taalwetenschapper betrokken bij het project Sprekend Nederland van de NTR. In mei 2016 worden in een tv-uitzending de eerste resultaten van het onderzoek gepresenteerd.
NTR De Kennis van Nu

De overgrote meerderheid van de studentenpopulatie beoordeelde het autochtoon Nederlandse accent positief. Maar de oordelen over het Marokkaans Nederlands waren op alle fronten negatief: niet alleen waar het ging om prestige, maar ook op esthetische gronden. Als we deze uitkomsten plaatsen tegenover eerder onderzoek naar regionale variatie, is er een duidelijk contrast: dialecten of regionale accenten scoren ook niet altijd hoog op status, maar worden vaak wel mooi gevonden.

De ronduit negatieve beoordeling hadden de onderzoekers niet helemaal aan zien komen, omdat studenten juist bekend staan om hun tolerantie richting minderheden. Grondelaers plaatst het onderzoek wel in perspectief: “Het was een overwegend witte populatie. Bovendien komen de meeste studenten uit de midden of bovenklasse. Uit ander onderzoek blijkt dat Marokkaans Nederlands in sommige kringen wél prestige heeft, ook wel aangeduid als ‘verborgen prestige’. Turkse en autochtoon Nederlandse jongeren nemen elementen uit het Marokkaans Nederlands over omdat het stoer is.”

Laagje beschaving

Laat deze studie zien dat Nederlanders racisten zijn? Grondelaers: “Op een onbewust niveau zijn alle mensen racistisch omdat ze automatisch stereotyperen. Dat is evolutionair zo bepaald: onze hersenen zijn te klein en te traag om alle informatie waarover we beschikken ter plekke op te halen en te verwerken. Om snel te kunnen reageren, trekken we op basis van stereotypering razendsnel een hele lade kennis over de persoon open in ons geheugen, en we maken er ons in eerste instantie niet zo druk om of die kennis wel klopt. Wat we dus moeten leren, is om niet te snel te oordelen. Beschaving is eigenlijk het uitstellen en zo nodig onderdrukken van je eerste oordelen. Maar ons laagje beschaving is over het algemeen niet zo dik.”

Gelukkig is er ook een positief geluid. Mensen die vaker etnische accenten om zich heen horen, lijken positiever in hun oordeel dan mensen die die accenten niet horen. Bij de tweede generatie migranten zien we bovendien een duidelijke toename van opleidingsniveau en daarmee van welvaart, waardoor ze ook beter geïntegreerd raken in de Nederlandse samenleving.

Accent light

Grondelaers, die zelf een duidelijk hoorbaar Vlaams accent heeft, benadrukt dat Vlamingen niet veel beter zijn Nederlanders, integendeel: “In Vlaanderen is het vooralsnog ondenkbaar dat de burgemeester van de tweede grootste stad van Marokkaanse afkomst zou zijn. In Nederland heb je veel meer mensen van Marokkaanse komaf die maatschappelijk en cultureel een hoge positie hebben verworven. Neem cabaretier Najib Amhali of auteurs als Abdelkader Benali of Hafid Bouazza.”

“Het opvallende is dat maatschappelijk succesvolle Marokkaanse Nederlanders een heel licht Marokkaans accent hebben, als ze überhaupt al Marokkaans klinken. Het is niet eerlijk maar wie zijn of haar Marokkaanse accent tot een minimum kan beperken krijgt in de Nederlandse maatschappij meer kansen…”

Reageer