Maken genetisch gemodificeerde muggen een eind aan malaria?

Een van vele muggensoorten

De techniek leidt ook tot bezorgde reacties. Als er één mug ontsnapt uit het lab, kan het een hele populatie uitroeien. Daar is echter wel over nagedacht, vertelt Thizy: “De aanpassing verspreidt dan binnen de populatie malariamuggen.” Maar wat als de mug paart met andere soorten? “De mug die wij modificeren kan zich voortplanten met een andere muggensoort, maar die is óók een malariadrager. Dus dat zou alleen maar gunstig zijn. Er zijn enkele zeldzame voortplantingsmogelijkheden met andere soorten muggen, maar die leven niet op hetzelfde moment op dezelfde plek. De kans dat de mug paart met heel andere muggensoorten is nihil. De muggensoorten verschillen onderling sterk, wat geen vruchtbare nakomelingen geeft. Daarnaast is deze genetische methode specifieker tegen muggen dan andere methoden, zoals insecticiden.”

Het onderzoek van Target Malaria pakt voorlopig één muggensoort aan die malaria kan doorgeven. Er zijn zo veel muggensoorten, dat het wegvallen daarvan nog niet dramatisch voor het ecosysteem zal zijn, verwacht muggenkenner Jeroen Spitzen van Wageningen University & Research. “Maar meerdere muggensoorten kunnen malaria doorgeven. Als je al die malariamuggen uitroeit, en eventueel ook nog de soorten die voor gele koorts en zika zorgen, kan het wel problemen geven. Het zou beter zijn om geen muggen uit te roeien, maar wel het overdragen van de ziekte te verbannen.”

In Burkina Faso zelf zijn positieve geluiden te horen. “We hebben dit onderzoek nodig. Er moet een oplossing komen voor malaria”, zegt de Afrikaanse onderzoeker Lea Paré in De Kennis van Nu. “We voeren hier al zeven jaar een dialoog met omwonenden om uit te leggen wat we doen en wat dat voor hen betekent.” In Burkina Faso gebeurt dit op geheel eigen wijze. Betrokkenensessies worden opgefleurd met muziek, dans en toneel. Waar sommigen niet kunnen lezen en schrijven, is theater een goede manier om het onderzoek uit te leggen. “We hebben de dorpelingen gevraagd hoe zij uiteindelijk willen bepalen of we deze nieuwe bestrijdingsmethode met gene drive gaan inzetten of niet. Het antwoord was een discussie waarin uiteindelijk een beslissing voor het hele dorp wordt genomen. Zo zijn zij hier gewend om beslissingen te nemen, maar dat kan in Oeganda heel anders zijn”, vertelt Thizy.

De eerste muggen zijn losgelaten

Een belangrijke eerste fase van het onderzoek is onlangs begonnen. 6.400 genetisch gemodificeerde muggen die zich niet kunnen voortplanten zijn losgelaten, nu nog zonder de versnellende gene drive. De Burkinezen vangen in de dagen hierna muggen om te zien hoe lang gemodificeerde muggen overleven in het wild – een van de prangende nog openstaande vragen. “Het lab waarin ze tot nu toe leven is een soort all-inclusive luxe hotel”, zegt Thizy.

In de tweede onderzoeksfase die nog gaat volgen, zorgt de genetische modificatie ervoor dat er alleen mannelijk nageslacht komt. De gemodificeerde mannetjes die het wild ingaan, krijgen namelijk een enzym dat het X-chromosomen in spermacellen, maar niet in eicellen, kapot knipt. Er blijven alleen spermacellen met een Y-chromosoom over, dat samen met het X-chromosoom van de eicel tot alleen zonen leidt. Om dit niet in vijftig procent, maar in de hele populatie (uit eerder onderzoek bleek 95%) te verspreiden, voegen de onderzoekers in een nog later stadium de versnellende gene drive toe. Dat heeft twee voordelen: mannetjes steken niet en zonder vrouwen geen nieuwe generaties, dus ook geen malaria.

Niet op één paard wedden

De Wageningse muggenkenner Spitzen vindt het goed dat er meer onderzoek wordt uitgevoerd om malaria te bestrijden, maar gelooft niet dat dit dé oplossing is. “In een groot continent als Afrika is het lastig om elke mug weg te vangen. En het is nog maar de vraag of andere muggensoorten deze verdwenen muggen niet gaan opvullen in het ecosysteem, waardoor malaria nog steeds een probleem blijft. Als het aan mij ligt zetten we in op een integrale aanpak. Klamboes blijken uitermate effectief, net als het aanpakken van broedplaatsen, toegangswegen voor muggen in huizen dichten en lokvallen plaatsen. Deze methoden bij elkaar zijn stukken goedkoper dan het ontwikkelen van een gene drive”, aldus Spitzen. Ook Thizy wil breder inzetten: “We hebben een combinatie van methoden nodig, we weten alleen nog niet welke.” Of gene drive een van deze methoden gaat worden zal over een paar jaar blijken.