Luisteren naar oude kunst

Op dit paneel zie je acht gekroonde engelen met blonde krullen, gehuld in brokaten koormantels voor een lessenaar. Hun stemmen kunnen we natuurlijk niet echt horen, maar iedereen begrijpt direct dat er wordt gezongen. Opmerkelijk is dat hun monden niet zomaar open staan: elke engel heeft een eigen expressie met de suggestie van een eigen geluid. Niet zo gek, want aan de Bourgondische hoven was meerstemmige muziek (polyfonie) destijds heel populair. Bovendien valt aan de gezichtsuitdrukkingen af te leiden wie welke stem zingt: sopraan, haute-contre, tenor of bas. Ondanks dat onderzoekers niet met zekerheid weten welk liturgisch muziekstuk de engelen zingen, is de herkenning van het zingen onbetwist.

Deze herkenning vindt plaats in het brein, waar de omgeving wordt geregistreerd en begrepen op basis van je eigen kennis of ervaring. Je ‘ziet’ het zingen door je eigen zangkunsten. De functie van dit kerkelijke kunstwerk in combinatie met de herkenning van het gezang, bepaalt de interpretatie van het kunstwerk. Het werk komt tot leven: stel je namelijk eens voor dat je het altaarstuk ziet terwijl er in de kerk wordt gezongen. Zou het dan als het ware één geheel met de ruimte vormen en de kerkgangers zo het gevoel geven samen mét de engelen te zingen?

Bij dit paneel gaan we dus uit van een hemels geluid; op eenzelfde manier kunnen we er bij het volgende werk van uitgaan dat er wordt gekrijst.

In moralistische kunst komt muziek en geluid op een heel andere manier voor. Een voorbeeld is het stilleven waarin het, inderdaad, stil is. In stillevens, waar je als kijker wordt aangespoord om na te denken over de tijdelijkheid van het leven, zijn vaak instrumenten en bladmuziek afgebeeld. Misschien ondenkbaar nu, maar in een tijd zonder Spotify was muziek iets eenmaligs en dus vergankelijks. Het vervloog direct na het horen. In deze prent wordt de boodschap over het verstandig omgaan met tijd versterkt door het geroezemoes uit de zaal, te zien door het venster.

Het is intrigerend dat je het geluid in deze kunstwerken niet hoort, maar dat je er toch iets bij kunt voorstellen. Wanneer je naar kunst kijkt, vergelijk je namelijk wat je ziet met je kennis en ervaring van het verbeelde. Kunst stimuleert het verbeeldingsvermogen en is daardoor bij uitstek multizintuigelijk. In de blogs met het thema ‘met andere ogen’, het onderwerp van dit lustrumjaar, neem ik je komende tijd vaker mee om kunst te ervaren, zodat jij vaker op zoek gaat naar het ongeziene, en ook geluid gaat ‘horen’ in oude kunst.