Naar de content

Literatuur lezen goed voor taalbegrip - en meer

Een opengeslagen boek met een tekening van een piraat, een schip en dansende letters.
Een opengeslagen boek met een tekening van een piraat, een schip en dansende letters.
Tumisu voor Pixabay

Een goed boek lezen is niet alleen fijn, het is ook nog eens goed voor je. Lezers van literatuur begrijpen taal makkelijker, zo toont Nijmeegs onderzoek aan. En dat is niet het enige wetenschappelijk bewezen positieve effect van lezen.

9 december 2020

Heerlijk onderuit op de bank met een goed boek, opgaand in een sterk verhaal met interessante personages en verrassende plotwendingen. Zonder dat je het goed en wel beseft, train je zo ondertussen ook nog eens je grammaticale vaardigheden. Boekenlezers begrijpen taal namelijk beter, zo laat Saoradh Favier zien in haar onderzoek, waarop ze deze week aan het Max Planck Instituut promoveert. “Boekentaal is een rijke bron van grammaticale variatie”, verklaart de onderzoeker.

Hoe bepaal je hoe belezen iemand is? Favier stelde hiervoor een testbatterij samen.

 Pxhere via CC0

Fouten herkennen

Om te bepalen hoe belezen iemand is, stelde Favier een testbatterij samen, waarin ze mensen niet alleen vroeg naar hun leeservaring, maar ook hun woordenschat, leesvaardigheid en auteurskennis testte. Vervolgens luisterden de proefpersonen naar zinnen met verschillende grammaticale structuren, waarbij ze steeds moesten aangeven of de zin correct was of niet. Sommige van die zinnen bevatten fouten, zoals ‘Is er een bureau die voor mij bedoeld is?’ of ‘Vorige week liepen hun naar de speeltuin.’

Deelnemers met een hoge score op de testbatterij presteerden beter bij het beoordelen van deze zinnen. Ook als gecorrigeerd werd voor het effect van IQ, werkgeheugen en snelheid. “Je komt al lezende zinsconstructies tegen die in gesproken taal zelden voorkomen”, verklaart Favier deze bevinding. Die ervaring is goed voor je taalgevoel.

Je hoofd erbij houden

In een ander experiment liet de onderzoeker zien dat lezers beter kunnen voorspellen hoe zinnen aflopen en die dus makkelijker verwerken. Ze keek hiervoor naar de oogbewegingen van haar proefpersonen terwijl ze luisterden naar passieve zinnen als ‘Het raam wordt inderdaad gebroken door een stier’. Bij het horen van ‘gebroken door’ weet een ervaren taalgebruiker dat er een mens of dier moet volgen – in ieder geval geen levenloos voorwerp. Boekenlezers keken dan ook sneller naar het enige levende object tussen vier plaatjes dan minder ervaren lezers. Favier: “Nu heb ik alleen passieve zinnen gebruikt, maar deze methode kun je natuurlijk ook op andere grammaticale constructies toepassen.”

Met haar onderzoek laat Favier zien dat lezen goed is voor het spraakbegrip. “Taal begrijpen gaat makkelijker als je beter kunt voorspellen hoe een zin verder gaat”, zegt ze. “Het gaat hier misschien maar om milliseconden tijdwinst, dus in directe interactie merk je dat niet, maar zeker in combinatie met andere invloeden kan het wel degelijk een verschil maken. Denk aan een moeilijk college of een examen waar je goed je hoofd bij moet houden. In eindexamens Nederlands komen bijvoorbeeld vrij veel passieve zinnen voor, die moeilijker te verwerken zijn.”

Empathischer en toleranter

Frank Hakemulder, literatuurwetenschapper aan de Universiteit Utrecht, is blij met Faviers onderzoeksresultaat: “Elke ammunitie tegen ontlezing is welkom in deze tijd.” We lezen met zijn allen steeds minder en dat is terug te zien in de schoolprestaties. Uit Europees vergelijkend onderzoek uit 2019 blijkt dat de leesvaardigheid van Nederlandse 15-jarigen achteruit holt. Terwijl goed kunnen lezen essentieel is om nieuwe kennis op te doen en mee te draaien in de maatschappij. Een serieus probleem dus.

Lezen maakt je slimmer, maar de activiteit kent dus ook nog andere, subtielere voordelen die op hun beurt lezen weer makkelijker maken. Inmiddels ligt er al een aardige lijst met bewezen positieve effecten van lezen. Verschillende studies tonen aan dat je woordenschat groeit als je regelmatig een boek leest. Ook lijkt literatuur lezen je empathischer te maken, zo lieten de Amerikanen David Kidd en Emanuele Castano in 2013 zien. Hakemulder: “Dat onderzoek bleek lastig te repliceren, maar in een metastudie uit 2018 waarin 14 onderzoeken hiernaar bijeen zijn genomen, zie je toch een positief effect. Op dit moment wordt volop onderzocht onder welke condities dit effect optreedt.”

Daarnaast zijn er verschillende cognitieve voordelen gevonden. “Momenteel begeleid ik een promovendus die laat zien dat literatuur lezen je een kritischer denker maakt”, vertelt Hakemulder. “En andere studies tonen dat ervaren lezers een hogere tolerantie voor onzekerheid hebben; ze kunnen beter wachten op aanvullende informatie voordat ze ergens hun oordeel over vellen.”

Mensen die een half uur per dag een boek lezen, leven gemiddeld twee jaar langer.

 Pxhere via CC0

Langer leven

Boeken lezen lijkt er zelfs aan bij te dragen dat je ouder wordt. Onderzoekers van de Amerikaanse universiteit Yale lieten in 2015 zien dat mensen die minimaal een half uur per dag lezen gemiddeld twee jaar langer leven. “Het idee is dat het concentratie- en uithoudingsvermogen dat nodig is om een boek te lezen, bijdraagt aan gezond ouder worden”, aldus Hakemulder.

Die boekenlezers waren overwegend hoogopgeleide vrouwen met een hoog inkomen, maar ook als de onderzoekers corrigeerden voor factoren als leeftijd, afkomst en gezondheid, bleef het effect staan. Hakemulder: “Een direct oorzakelijk verband is bij dit soort onderzoeken altijd moeilijk aan te tonen; meestal gaat het om correlatie, waarbij beide factoren vaak samen voorkomen. Maar al deze effecten wijzen wel dezelfde kant op: een indicatie dat er iets speelt.”

Twee vliegen in één klap

En moet je daarvoor per se literatuur lezen? Of werkt het ook met zakelijke teksten, tijdschriften of sites? “Lezen op zich is natuurlijk altijd goed, maar we zien wel dat niet-literaire teksten minder doen voor bijvoorbeeld de woordenschat. Het woordgebruik in literatuur is nu eenmaal meestal gevarieerder en complexer”, stelt Hakemulder. Dat geldt ook voor de grammaticale constructies, zo laat Favier in haar proefschrift zien. Een zin als ‘Ware hij niet zo rijk geweest, hij had het nooit zo ver gebracht’ zal je niet snel buiten een boek tegenkomen.

Al met al zijn er heel wat wetenschappelijk onderbouwde redenen om regelmatig een roman of verhalenbundel ter hand te nemen. Je slaat twee vliegen in één klap: het is fijn én je traint ondertussen je lichaam en geest.

Bronnen:

  • David Kidd, Emanuele Castano (2013), Reading Literary Fiction improves Theory of Mind, Science, Vol. 342, Issue 6156, pp. 377-380. DOI: 10.1126/science.1239918
ReactiesReageer