Liever een varkensnier dan van een overleden mens

De sfeer is gemoedelijk als ik om 18:45 uur de virtuele Zoom-ruimte betreed. Drie onderzoekers van het Rathenau Instituut en Erasmus MC zijn al aanwezig. Over enkele minuten arriveren hier zeven nierpatiënten. Ze gaan in gesprek over een gevoelig onderwerp: dieren zo aanpassen dat ze geschikt zijn om organen, weefsel en cellen te doneren aan mensen. Op dit moment is dat verboden en technisch onmogelijk. Het is zelfs de vraag of het ooit gaat lukken, maar in de toekomst betekent het misschien het einde van het donortekort. Wat vinden nierpatiënten daarvan?

“Daar komen de eerste deelnemers al aan”, zegt Yayouk Willems van het Rathenau Instituut. Het zijn Raymond (44) en Jacob (62). Ze zitten in een virtuele wachtkamer van Zoom, en blijven daar nog even. De organisatie spreekt de laatste technische details door uit het draaiboek. Om stipt 19:00 uur laat Willems alle deelnemers binnen en gaat de bijeenkomst officieel van start.

De bijeenkomst heet in wetenschappelijke termen een ‘focusgroep’ en maakt deel uit van onderzoek door het Rathenau Instituut, in samenwerking met NEMO Kennislink. Het is een kwalitatieve onderzoeksvorm waarbij verschillende groepen mensen gevraagd worden naar hun gevoelens, ideeën, wensen en zorgen over een vraagstuk. Het gesprek wordt geleid door Dide de Jongh van het Erasmus MC en Isabelle Pirson van het Rathenau Instituut.

Gelovigen in opstand

“Ik zie geen bezwaren. Van mij mag het allemaal gebeuren”, zegt Hans (71). Maar Eva twijfelt. “Een varken is geen gebruiksvoorwerp”, vindt ze. “Aan de andere kant worden er volop proefdieren gebruikt in de wetenschap, dus misschien moeten we niet te hard piepen. Het is fantastisch als de wachtlijsten voor orgaantransplantatie weggehaald kunnen worden.” Gerard (69) knikt: “De gemiddelde boer heeft 12 duizend kippen, dan kunnen deze varkens er nog wel bij.”

Maar niet alle deelnemers gaan daarin mee. Chris (60) heeft zijn bedenkingen. “Wereldwijd hebben mensen organen nodig. Hoeveel varkens zijn er uiteindelijk nodig? Komen er dan aparte boerderijen bij? Kijk hoe mensen nu al denken over de veeteelt. Dierenrechtenactivisten zijn er niet voor niets op tegen.”

Vernietigingsdieren

“Zou je zelf een orgaan uit een dier willen hebben, als dit mogelijk was?” wil gespreksleider De Jongh weten. “Altijd doen”, zegt Hans. “Zeker”, knikt Eva. “Ik heb mij heel ongemakkelijk gevoeld bij een orgaan van een overleden donor. Het heeft mijn leven gered. Ik was erg ziek, maar pas later drong tot me door dat er iemand overleden is om mijn leven te redden. Ik kreeg daar nachtmerries over.”

Dat werkt voor iedereen anders, weet Gerard. “Ik wilde juist per se een orgaan van iemand die al overleden was. Nu komt er een derde keuze bij: een orgaan van een dier. Als die keuze ontstaat, gaan mensen daar gebruik van maken.” Een toekomst met dierlijke orgaandonoren is onvermijdelijk, denkt hij. “Dit gaat gewoon gebeuren”, zegt hij. “De techniek komt op ons af.”

Maar Hans, die het weliswaar meteen zou doen als hij voor de keuze had gestaan, twijfelt of het toekomstscenario wel zo realistisch is. “Ik was al ver in de 50 toen ik wist dat ik een nieuwe nier nodig had. Is er dan nog tijd om in zo’n varken een nieuwe nier te laten groeien?” Hij verwacht meer van alternatieve methodes, zoals weefselkweek in het laboratorium. “Een stamcel kunnen ze toch ook laten uitgroeien tot een orgaan?”

Chris twijfelt of hij een nier van een varken zou aannemen. “Stel dat dit straks mag, hoe weet je dan of de varkensnier blijft functioneren in een mens? Er kunnen geen proeven worden gedaan. Iemand moet de eerste zijn.” Daar maakt Gerard zich minder zorgen om. “Je vindt altijd wel vrijwilligers die dit willen doen. Ik vraag me wel af: wat voor wezen ga je creëren? Als je een dier met menselijk genetisch materiaal vermengt, wat levert dat op?”

Jacob ziet nog een ander bezwaar. “Als de patiënt sterft dan is dat zonde van het varken. Het dier was op maat gemaakt voor die patiënt, dus we hebben er niets meer aan. En niemand wil het nog opeten, want er zit menselijk genetisch materiaal in. Dat worden dus vernietigingsdieren.”

Product van de rijken

De deelnemers spreken nog even door. Intussen voelt Gerard zich met de minuut ongemakkelijker. Na een tijdje zegt hij: “Langzaam begint mijn lijstje van zorgen te groeien. De patiënt krijgt steeds meer keuzes. Het wordt steeds ingewikkelder. Hoe lang gaan we nog door met het rekken van levens? Ik heb gezien hoe mensen kunnen vechten voor transplantatie. Soms denk ik: jongens, is het niet een keer genoeg?”

Dan brengt gespreksleider De Jongh de rol van het bedrijfsleven ter sprake. “Maakt het voor jullie verschil of deze techniek wordt aangeboden door biotechbedrijven of door gespecialiseerde ziekenhuizen?” vraagt ze aan de groep. “Mij maakt het niet uit”, zegt Hans. “Het is een technisch probleem. Een ziekenhuis heeft wel andere dingen aan zijn hoofd.”