Lezersvraag: Hoeveel vaccins kan ons immuunsysteem aan?

Een van onze lezers had een aantal vragen over vaccins en in het bijzonder over het geheugen van ons immuunsysteem.

‘Er komen steeds meer vaccins aan en sommige moeten elk jaar worden herhaald. Hoeveel vaccins kan het immuunsysteem eigenlijk tegelijkertijd aan?’

Het immuunsysteem kan alle vaccins aan. “Onze immuuncellen zijn uitgerust met een grote hoeveelheid receptoren die een vrijwel onbeperkte hoeveelheid prikkels kunnen herkennen die ons lichaam binnenkomen”, zegt Jorge Domínguez-Andrés, postdoc-onderzoeker Immunologie in het Radboudumc. “Daar vallen ook alle bestaande en toekomstige vaccins onder.” Tegelijkertijd is het wel zo dat iedere vaccinatie voor een reactie van het immuunsysteem zorgt. Die reactie gaat soms gepaard met wat bijwerkingen zoals lokale pijn, vermoeidheid of koorts. “Als je te veel vaccins tegelijkertijd geeft, kan het immuunsysteem wat sterker reageren en dus meer ongemak veroorzaken. Wat dat betreft is het beter om de vaccins om beurten te geven.”

‘Vergeet het immuunsysteem ook weer? Hoe werkt het immunologische geheugen eigenlijk?’

Alle vaccins bevatten antigenen: stukjes van het virus of de bacterie die de infectie veroorzaken en waartegen we onszelf willen beschermen. De cellen van ons immuunsysteem herkennen die antigenen als iets vreemds, iets dat niet tot ons lichaam behoort, en zullen aan de slag gaan om de indringer onschadelijk te maken. Sommige cellen die de antigenen herkennen en opruimen, patrouilleren nog jarenlang in het lichaam. Als de ziekteverwekker dan opnieuw het lichaam binnendringt, gaan ze heel snel weer aan de slag. “Het coronavirus SARS-CoV-2 heeft bijvoorbeeld een specifiek eiwit waarmee hij onze cellen binnendringt en zo een infectie kan veroorzaken. Een deel van de nieuwe vaccinaties bevat dat eiwit. Na de vaccinatie zullen onze immuuncellen SARS-CoV-2 bij een nieuwe ontmoeting snel identificeren, herkennen en opruimen.” Dit noem je het immunologische geheugen: het vermogen van onze immuuncellen om hun ontmoetingen met antigenen in het verleden te ‘onthouden’ en deze te gebruiken om maanden of jaren later infecties te bestrijden.

Dat geheugen is niet oneindig, legt Domínguez-Andrés uit. “Sommige van de immuuncellen die met het vaccin in aanraking zijn geweest zullen lang leven, maar geleidelijk zal hun aantal lager worden en kunnen we de bescherming tegen de ziekte verliezen. In dat geval hebben we een nieuwe vaccinatie nodig om dit immunologische geheugen te versterken.”

‘Als het immuunsysteem constant wordt getraind, raakt dat geheugen dan nooit vol?’

Nee, het geheugen raakt gelukkig nooit vol. “De verzameling cellen en receptoren van ons immuunsysteem is enorm, vrijwel onbeperkt.” Je kunt de receptoren zien als deurtjes en de antigenen als de sleutels die erop passen. “Al die celreceptoren wachten hun hele leven op het moment waarop hun sleutel arriveert.” Die ‘sleutel’ kan dus ook een antigen in een vaccin zijn. “Wanneer dat moment komt, zal die specifieke cel geactiveerd worden en zich vermenigvuldigen, waardoor een leger van immuuncellen ontstaat die het antigeen kunnen herkennen.” Die cellen blijven jarenlang in ons lichaam. “De meeste cellen zullen nooit geactiveerd worden omdat ze nooit hun bijpassende antigeen zullen vinden.”

Lees meer

• Oud vaccin tegen covid-19
• Zeven vragen over het RNA-vaccin
• Wetenschappers volgen virusinfectie live in de cel
• De wereldwijde vaccinrace