Lezen is verplichte kost!

“Leeskilometers maken”, is volgens Mirjam Snel de beste manier om de leesvaardigheid van kinderen te vergroten. Om de leesmotivatie te vergroten is vooral het juiste boek op het juiste moment nodig. Snel is hoofddocent taal aan de Hogeschool Utrecht. “Er is veel onderzoek gedaan naar waarom kinderen lezen niet leuk vinden”, vervolgt Snel. “Sommige kinderen worden bijvoorbeeld afgeschrikt door een dik boek of door een drukke bladspiegel; anderen vinden het verhaal niet interessant of hebben te weinig vertrouwen in hun eigen vaardigheid.”

Uit internationaal peilingsonderzoek uitgevoerd door de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) blijkt dat de taalvaardigheid van Nederlandse 15-jarigen al jaren achteruit gaat. In 2018 was er een significante toename van kinderen met een lage leesvaardigheid (24%) ten opzichte van 2015 (18%), waardoor Nederland nu beneden het OESO-gemiddelde (23%) scoort. Snel herkent deze zorgelijke ontwikkeling: “In de praktijk merk je dat er veel kinderen doorstromen naar het middelbaar onderwijs die nog te weinig leesvaardig zijn. Het niveau van het begrijpend lezen blijft achter bij wat ze zouden moeten kunnen. Zo zijn ze bijvoorbeeld niet in staat om een tekst in een aardrijkskundeboek volledig te doorgronden.”

Meer = beter

Laaggeletterdheid is gerelateerd aan een hoop andere problemen, zoals werkeloosheid en een zwakke gezondheid. Het is daarom niet gek dat de Raad van Cultuur en de Onderwijsraad de minister van OCW, Ingrid van Engelshoven, vorig jaar opriepen tot een leesoffensief. Een belangrijk onderdeel van dit offensief is dat ouders en leerkrachten wordt geadviseerd om kinderen zoveel mogelijk te stimuleren tot lezen, bijvoorbeeld door veel voor te lezen. De huidige beeldcultuur wordt als belangrijke oorzaak van de dalende vaardigheid in diep lezen (het geconcentreerd lezen van langere teksten) aangewezen. Snel: “Er geldt bij uitstek dat het (voor)lezen van uitdagende teksten en boeken leidt tot een betere leesvaardigheid en tot beter leesbegrip. Ook helpt het wanneer er thuis veel boeken aanwezig zijn en er door het hele gezin gelezen wordt.”

Uit eerder internationaal vergelijkend onderzoek blijkt dat maar liefst 31 procent van de Nederlandse leerlingen in groep 6 een negatieve houding ten opzichte van lezen heeft. Dat percentage is een stuk hoger dan het internationale gemiddelde (17 procent). Die negatieve houding kan op termijn leiden tot minder (goed) lezen. Volgens Snel spelen basisschooldocenten daarom een cruciale rol bij het bevorderen van leesplezier en is het aanbieden van aparte leesmotivatie-activiteiten, zoals het promoten van boeken en de kinderboekenweek, niet voldoende. “Het lezen moet als het ware de jus zijn die over het hele onderwijs wordt gegoten. Tijdens de biologie- en geschiedenislessen kan de docent bijvoorbeeld boeken met dierenportretten aanbieden, of jeugdliteratuur over reizen.” Verder raadt Snel aan dat een basisschoolleerkracht de kinderen elke dag voorleest, zelf de belangrijkste jeugdliteratuur gelezen heeft en gesprekken voert met kinderen over de verhalen.

Van leesstrategie naar inhoud

De Onderwijsinspectie stelt vast aan welke vereisten het leesonderwijs op basisscholen moet voldoen; scholen zijn vervolgens vrij om zelf hun methode te kiezen. “Wetenschappelijke inzichten over wat werkt bij het leren lezen vinden slechts langzaam hun weg naar de klas. Want leesmethoden zijn duur en een school doet al gauw tien jaar met één methode.”

Toch is er de laatste twee jaar een omslag waar te nemen in de manier waarop scholen hun leesonderwijs inrichten. Waar er voorheen veel nadruk lag op leren begrijpend lezen als apart vak, daar gaat men nu steeds meer toe naar leren lezen in verschillende contexten. “Leren lezen binnen een thema bijvoorbeeld of bij wereldoriënterende vakken”, aldus Snel. Wat ook blijkt uit onderzoek: effectief leesonderwijs staat of valt bij de didactische vaardigheid van de docent. Een methode kan zo goed of populair zijn; de docent moet weten hoe deze goed te gebruiken.

Leesvaardigheidsapp

Wat ook helpt om de leesvaardigheid te verbeteren is het doen van leesoefeningen met een computer of tablet. Dat blijkt uit onderzoek van Helmer Strik van de Radboud Universiteit. De afgelopen jaren deed hij samen met collega’s een grootschalig onderzoek naar het gebruik van leerlingsoftware bij de veelgebruikte methode Veilig leren lezen van Zwijsen. Daaraan deden ruim 1400 leerlingen van groep 3 mee afkomstig van 57 verschillende basisscholen in Nederland.

Uit dit onderzoek kwam naar voren dat de leesvaardigheid van kinderen al vooruit gaat bij minimaal gebruik van de software. “Op school gebruikten de deelnemers de software gemiddeld minder dan tien minuten per week, en thuis zelfs maar tien minuten per maand. De gebruiksduur was de grote voorspellende factor. We moeten kinderen dus stimuleren om dit soort software vaker te gebruiken.”

Dat doet Strik door met behulp van software van de RU spin-off NovoLearning een leesvaardigheidsapp te ontwikkelen die niet alleen maar stukken tekst voorleest en leerlingen opdracht geeft om tekst voor te lezen, maar die ook meteen feedback kan geven. De app is bedoeld om het technisch lezen – de basis van het lezen – te ondersteunen in groep 3. Uit de eerste pilots met deze app blijkt dat leerlingen bij het krijgen van feedback nog meer gemotiveerd raken. “Lezen met een app is een speelsere manier van leren dan lezen in een klassikale les.”

Minder bedreigend

Nog een voordeel van de computer is dat leerlingen deze in sommige gevallen als minder bedreigend ervaren dan een leerkracht, legt de onderzoeker uit. “Als een leerkracht voor de hele klas zegt wat je fout doet, kunnen sommige leerlingen dat als vervelend ervaren. Juist die kinderen vinden het fijn om in isolatie met de computer te werken.”

Snel is ook enthousiast over de potentie van digitale leesmethoden in het onderwijs, zolang ze geen vervanger zijn voor het ‘echte werk’. “Uit onderzoek blijkt voorzichtig dat jongens het lezen op een e-reader leuker vinden dan het lezen uit een normaal boek; een effect dat overigens niet langer dan een jaar aanhoudt. Ook digitale prentenboeken kunnen de leesfocus vergroten.”

Volgens Strik hoeven we niet bang te zijn dat de leerkracht overbodig wordt. Het is wel belangrijk dat de leerkrachten goede instructies krijgen over hoe die innovatieve methodes het beste geïntegreerd kunnen worden met bestaande methodes. Als dit goed gebeurt, voorziet hij juist grote voordelen voor docenten: “De app kan ze veel werk uit handen nemen, waardoor ze meer tijd hebben voor individuele aandacht voor leerlingen die dat nodig hebben.”