Leven met een piep

Gepiep, gebrom of geroezemoes. Sommige mensen horen geluiden die niet afkomstig zijn uit de omgeving. Een fenomeen dat bekend staat als oorsuizen of tinnitus. Soms kan een microfoon in het oor het geluid oppikken - dan ligt er bijvoorbeeld een bloedvat vlakbij het binnenoor, en hoort iemand daardoor constant geruis. Maar bij de meerderheid van de mensen met tinnitus zijn de eigen hersenen verantwoordelijk voor het geluid. "Meestal niets om je zorgen over te maken", licht psycholoog Rilana Cima toe. "Het is een teken dat je hersenen werken."

Grote angst

Ongeveer één op de vijf mensen in Nederland heeft tinnitus. Bij een deel van hen – zo’n drie tot vijf procent van de bevolking – heeft oorsuizen een grote impact op het dagelijks leven. "Op basis van het type geluid en het volume is het verrassend genoeg niet mogelijk om te voorspellen of iemand hinder ervaart. Zo kan iemand die laagvliegende straaljagers hoort daar geen last van hebben, en iemand die zacht stromend water hoort wel." Hoeveel hinder iemand ervaart, is volgens Cima afhankelijk van iemands persoonlijke omstandigheden en ervaringen. "Wanneer een geluid negatieve emoties oproept, zal je er eerder last van hebben."

Mark* is musicus van beroep en hoort nu acht maanden lang een piep in zijn linkeroor. "Het is een hoge piep van ongeveer 6000 Hz. De ene keer is het strakke piep, de andere keer meer pulserend." Als hij moe is, in een stille ruimte zit of juist veel in aanraking komt met muziek, komt daar een piep in zijn rechteroor bij.

Door zijn tinnitus is het moeilijk voor Mark om zijn werk te doen. "Muziek is iets waar ik mijn hele leven ontzettend veel voor heb opgeofferd, en nu is het een grote angst." Bovendien komt tinnitus voor Mark, die rond de veertig is, op een lastig moment in zijn carrière. "Net nu ik op belangrijke plekken mag spelen en grote opdrachten krijg. Ik ben niet pas net begonnen, wat het gemakkelijk zou maken een carrièreswitch te maken. En ben ook niet al bijna met pensioen."

Zonder gehoorbeschermers

Hoe tinnitus ontstaat is nog niet helemaal bekend. Wel zijn er enkele factoren die het risico op tinnitus kunnen verhogen. Zoals gehoorverlies, een hersenvlies- of oorontsteking, en akoestisch trauma. "Dit kan gaan om explosies of vuurwerk, maar ook om regelmatige blootstelling aan harde muziek", vertelt Wouter Serdijn, die bij TU Delft werkt aan een apparaat om klachten van tinnitus in de toekomst te verminderen. "Het komt bijvoorbeeld vaak voor bij drummers en muzikanten die dicht bij de drummer staan."

Niet meer bedreigend

Er bestaat momenteel nog geen behandeling of therapie die tinnitus kan genezen. Wel zijn er manieren om klachten van tinnitus te verminderen. Bij het expertisecentrum tinnitus in Maastricht, waar Cima werkt, helpen ze mensen met ernstige tinnitusklachten met blootstellingstherapie. Het idee achter deze behandeling is vergelijkbaar met die van een spinnenfobie. Cima: "Dan plaats je mensen in een ruimte met spinnen. Wij gaan samen met iemand in een stille ruimte zitten om iemand te confronteren met tinnitus."

In eerste instantie hebben mensen volgens Cima vaak een hevige lichamelijke stressreactie. Die verdwijnt gauw, omdat het lichaam doorheeft dat er geen gevaar is. "Het duurt altijd even voordat mensen ook in de thuissituatie geen stressreactie meer krijgen." Daarom behandelen ze mensen voor twaalf weken, en houden ze sessies onder verschillende omstandigheden. "Sommige mensen hebben vooral klachten als ze stilzitten na inspanning, daarom houden we bijvoorbeeld ook sessies in de gymzaal."

Blootstellingstherapie heeft volgens Cima bij vrijwel iedereen effect, mits diegene openstaat voor de therapie. "Soms is iemand te bang voor tinnitus, en zingt dan liedjes in zijn of haar hoofd of telt tot honderd om het geluid te vermijden. Dat is van buitenaf lastig te zien." En in het ideale geval? "Dan vraag je bij een controleafspraak hoe het gaat met de tinnitus. En antwoordt iemand: 'Nu je het zegt, hoor ik het zachtjes op de achtergrond.' Dat komt dan doordat de hersenen het geluid niet meer als bedreigend bestempelen en het wegfilteren."

Kwebbelende cellen

Onderzoekers werken daarnaast aan verschillende behandelingen en apparaten, die tinnitus in de toekomst moeten verminderen of zelfs genezen. Serdijn werkt aan zo’n apparaat, dat nog getest moet worden in zowel gezonde vrijwilligers als mensen met tinnitus. Ook hierbij is het uitgangspunt dat de hersenen geluid bij tinnitus verkeerd labelen. Het apparaat geeft geluid en elektrische signalen af aan het oor en zenuwen. "We proberen de hersenen vanaf de buitenkant van het hoofd te stimuleren. En hopen dat we met de juiste stimulatie op de juiste plek, de hersenen kunnen aanleren dat de tinnitus geen aandacht vereist en daardoor verdwijnt."

Het apparaat heeft momenteel het formaat van een broodtrommel, met daaraan een koptelefoon. "We kunnen het in de toekomst verkleinen tot het formaat van een earbud." In eerste instantie zal het apparaat worden getest in Nieuw-Zeeland. "Daar is het gemakkelijker om toestemming te krijgen om het apparaat te testen." Mocht alles meezitten, dan duurt het volgens Serdijn nog jaren voordat het beschikbaar komt op de Nederlandse markt. En werkt het niet? "Dan moeten we terug naar de tekentafel, want dan klopt wat we nu denken te weten over tinnitus niet."

Cima is voorlopig sceptisch over apparaten die tinnitus moeten genezen. "Tinnitus zit door het hele brein. Voordat we weten hoe tinnitus ontstaat, welke cellen betrokken zijn en hoe deze onderling communiceren, kun je er niet te veel van verwachten." Serdijn ziet het duidelijk positiever in: "We weten al wel welke hersengebieden betrokken zijn, alleen nog niet hoe deze cellen met elkaar kwebbelen. Daarom gaan we zoeken naar de juiste manier om deze hersengebieden te stimuleren." Voor Mark zijn dergelijke onderzoeken een bron van hoop. "Dat deze onderzoeken gedaan worden, betekent dat er redenen zijn om aan te nemen dat er een oplossing mogelijk is. En dat ik in de toekomst misschien van mijn tinnitus afkom."