Leven als een Romein en studeren in een museum

Het is conferentieseizoen. In mei, juni en juli gaan academici massaal op reis. Niet om vakantie vieren, maar om zoveel mogelijk kennis te vergaren op andere plekken in Europa. Ze worden uitgenodigd door andere universiteiten. Of, in het geval van junior-onderzoekers zoals ik, hebben gesolliciteerd voor een conferentie en mogen om die reden een lezing geven. Onze grootste zorgen in deze periode zijn vragen als ‘hoe vind ik mijn hotel?’, ‘doet de WiFi het wel?’, ‘zijn er aardige mensen om mee te praten tijdens de koffiepauzes?’, ‘waar heb ik mijn lezing gelaten?’, ‘is er hier ergens een plek waar ik kan printen?’.

De dagen zijn lang: soms luister je naar twaalf lezingen op één dag (vanaf lezing tien krijgen de smartphones meer aandacht dan de spreker, kan ik je vertellen). Natuurlijk is het allerbelangrijkste aspect van een conferentie het ‘netwerken’: met je beste glimlach op je gezicht probeer je nieuwe professoren en collega’s uit andere landen te leren kennen, in de hoop op een eventuele samenwerking in de toekomst. Zonder de feedback en adviezen van anderen is je onderzoeksproject een eilandje in een zee van willekeurige ideeën.

Spreken als Cicero

Zelf was ik afgelopen week in Rome voor de conferentie Ritratti di Cicerone – Portraying Cicero. Samen met twee collega’s in mijn project gaf ik daar een lezing getiteld ‘Het ten tonele voeren van Cicero’s stemmen’. Nee, Cicero leed niet aan een psychische stoornis (en wij ook niet). Wat wij onderzoeken is de reden waarom mensen het nog steeds interessant vinden om een redevoering van Cicero op te voeren, alsof ze zelf een Romeinse redenaar zijn. Heb je wel eens met een borstel – bij wijze van microfoon – in je hand gestaan, terwijl je deed of je een beroemd persoon op de bühne was? In de oudheid werd er met name in het onderwijs eindeloos veel geoefend met goed spreken, omdat voor de elite spreektalent de voornaamste kwaliteit was voor een mooie carrière in het openbare leven.

Cicero’s speeches vormden een model voor de ‘nepredevoeringen’ die studenten op school hielden, om hun retorische stijl te perfectioneren, of hun uitspraak en de opvoering als geheel. Het spannende daarvan is dat door het houden van dit soort nepredevoeringen Cicero als persoon ook levend gehouden werd. Je kunt natuurlijk niet overtuigend een Ciceroniaanse speech houden, zonder je daarbij in te leven in de man zelf: hoe hij als persoonlijkheid, met zijn specifieke stopwoordjes, gebaren en emoties, die redevoering gehouden zou hebben.

Bijzondere impressies

Twee dingen zijn gek aan zo’n conferentie. Het eerste is dat je twee of drie volle dagen, van 9:00 tot 23:00 uur (of nog later, als het héél gezellig is), doorbrengt met dezelfde kleine groep mensen, die je daarvoor eigenlijk nauwelijks kende. Het tweede is dat je niet alleen geconfronteerd wordt met nieuwe ideeën van je collega’s, maar ook allerlei andere indrukken en ervaringen krijgt die je anders in je normale leven nooit zou hebben. Je kunt je voorstellen dat een buitenlandse universiteit er anders uitziet dan een Nederlandse. Je kunt je ook voorstellen dat academici in het buitenland andere tradities en gewoontes hebben dan hier in Nederland.

Welke tradities spelen, denk je, een rol in het universiteitsleven in Rome? Ik heb het nu niet over het eten – wat overigens een erg belangrijk onderdeel van de dagbesteding is – maar over de rol die de Romeinse geschiedenis inneemt in het studeren of werken aan de universiteit. Mijn conferentie werd gehouden aan La Sapienza (letterlijk: ‘De wijsheid’), de grootste universiteit van Rome en zelfs van heel Europa, als het gaat om studentenaantallen.

Zo eindigde mijn Romeinse conferentie met een flinke dosis inspiratie uit de oudheid.