'Leuk om bij te dragen aan een actuele discussie'

Alles is relatief

“Dit idee is vrij nieuw, er is nog weinig onderzoek naar gedaan”, vertelt Kochari. “Daarom was het fijn om het vorig jaar te kunnen presenteren op twee verschillende conferenties. Je krijgt dan veel reacties van collega’s, zowel positief als negatief, en dat hielp me om mijn theorie verder uit te werken. Inmiddels is het paper zo’n beetje afgerond, dat kunnen we opsturen naar een tijdschrift en dan is het afwachten of het gepubliceerd zal worden.”

De komende tijd hoopt de promovendus met een vervolg-experiment zijn theorie concreter te maken. “Ik heb nu laten zien dat al die dimensies iets delen, maar nu wil ik aantonen wat dat iets dan is.” Hij vermoedt dat de gemeenschappelijke deler relativiteit is. “Adjectieven als ‘hoog’, ‘luid’ en ‘weinig’ refereren aan totaal verschillende eigenschappen: hoogte, luidheid en aantal. Maar je kunt over allemaal in relatieve zin denken en praten. Iets kan twee keer zo hoog, luid, veel zijn als iets anders – en dan doet het er niet toe wat de absolute maten zijn. Volgens mij denken we bij zulke vage termen altijd op zo’n abstracte, relatieve manier. Intuïtief lijkt dat te kloppen, nu moet ik alleen nog een experiment bedenken dat dit kan toetsen.”

Meetbare verwachtingen

Ondertussen is Kochari ook nog druk met een zij-project, dat onverwachts voortkomt uit zijn afstudeeronderzoek. “Onlangs laaide een felle discussie op, nadat bleek dat de resultaten van een bekend taalpsychologisch onderzoek niet te repliceren waren. Maar voor mijn masterscriptie vond ik juist wél dat eerder gevonden effect in een variant van dat onderzoek. Toentertijd was dat niet verrassend, maar nu gaan we er dus alsnog over publiceren.”

Het betwiste onderzoek draait om de manier waarop we taal verwerken. Spraak gaat zó snel, dat houdt ons brein nooit bij als je continu je volledige taalkennis paraat houdt. Dat is alsof je je hele huis afgaat op zoek naar een vork. En als je die dan uiteindelijk – na een zoektocht door de gang, het toilet, de woonkamer – in de keukenla hebt gevonden, begin je weer van voor af aan om een mes te vinden. Niet efficiënt dus. Je hersenen doen daarom continu voorspellingen op basis van je kennis en de context. Een vork ligt meestal in de keuken, dus daar begin je te zoeken. En het mes kun je daar ook verwachten.

Die verwachting is meetbaar, zo vertelt Kochari, bijvoorbeeld door naar de hersenactiviteit te kijken met EEG. “Stel, een proefpersoon hoort ‘De jongen eet graag …’. Als hij hierna iets onverwachts hoort, bijvoorbeeld ‘schoenen’, is het signaal anders dan als zijn verwachting klopt, bijvoorbeeld met ‘taart’.” Dit effect heet het N400-effect, omdat het een golf is die 400 milliseconde na de ‘inhoudelijke verrassing’ optreedt.

Van ‘a’ en ‘an’ naar ‘de’ en ‘het’

Toch denkt Kochari dat het effect wel degelijk bestaat, zij het klein. “Tijdens mijn afstuderen vonden we in een vergelijkbaar experiment hetzelfde effect voor het Nederlands: mensen zijn verrast als ze ‘het’ horen terwijl ze een woord met een ‘de’-lidwoord verwachten.” Maar dit effect is niet helemaal hetzelfde, legt hij uit: “In het Engels bepaalt de eerste klank van het volgende woord welk lidwoord komt – dat is fonologisch. In het Nederlands is het grammaticaal: het draait om het geslacht van het woord dat volgt. Maar ook in het Nederlands ligt dat niet helemaal vast: ‘het’-woorden krijgen in het meervoud alsnog ‘de’ en verkleinwoorden zijn altijd ‘het’.”

Naar aanleiding van de recente discussie heeft Kochari zijn oude resultaten erbij gepakt. Hij verzamelt nu meer data om te kunnen vaststellen of het effect er in het Nederlands inderdaad is en om dit te kunnen verklaren. “Het paper is al geschreven, op de resultaten en de discussie na”, vertelt hij. “Op dit moment hoeven alleen de laatste proefpersonen nog getest te worden en dan kan ik het afronden en naar een wetenschappelijke tijdschrift sturen.” Kochari vindt het leuk om bij te kunnen dragen aan de actuele discussie. “Mijn promotie-onderzoek is zonder controverses en het is fijn dat je daardoor ongestoord aan je theorieën kunt werken, maar N400 is een hot topic en het is leuk om daar een rol in te kunnen spelen.”