'Laten we kijken door de ogen van onze kleinkinderen'

Stel je voor dat je de toekomst zou kunnen zien door de ogen van je oudere zelf. Er zijn boeddhistische meditatiemethodes waarmee je oefent om jezelf niet alleen in het verleden of heden te plaatsen, maar ook in de toekomst. “Als we onszelf in die positie plaatsen, dan zullen we vanzelf goed voor onze huidige situatie zorgen”, zegt Soraj Hongladarom. Hij is hoogleraar filosofie en directeur van het Centrum voor Wetenschap, Technologie en Samenleving aan de Chulalongkorn Universiteit in Bangkok (Thailand).

Het afgelopen jaar was intens voor de hele planeet vanwege de coronapandemie. Welke ontwikkeling heeft je het meest verrast?

“Om de verspreiding van het virus tegen te gaan werd volop ingezet op ‘thuiswerken’ en ‘social distancing’. Dit zorgde voor een grootschalige verandering in de manier waarop mensen werken. Dat geldt in het bijzonder voor universiteiten. Ook nu geef ik nog steeds al mijn cursussen volledig online en heb ik geen van mijn studenten in het echt ontmoet. En omdat studenten hun camera liever niet aanzetten, heb ik hun gezichten ook niet gezien. Slechts een paar studenten die al in hun afstudeerfase zitten, zetten hun camera aan zodat ik ze kan zien. Maar in een grotere bacheloropleiding doet niemand dat. Toch letten de studenten goed op en zien hun studieresultaten er veelbelovend uit. Dit heeft me wel een beetje verbaasd.”

Veel Nederlanders maken zich zorgen over de toekomst van hun kinderen, omdat onze manier van leven onhoudbaar is; we putten onszelf en de aarde uit. Maar het is moeilijk om onze gewoonten te veranderen. Heb je een advies voor ons?

“Mijn advies zou zijn dat we op een langere termijn moeten denken. We moeten onszelf uitbreiden, om het zo te zeggen, zodat we onszelf in de toekomst kunnen zien; wat we over twintig of dertig jaar zouden ervaren. Als we ons in die positie plaatsen, dan zullen we vanzelf goed voor onze huidige situatie zorgen, zodat schrikaanjagende scenario’s zich in de toekomst niet zullen voordoen. Zulke verbeelding heeft een boeddhistische wortel; er is een meditatiemethode waarbij je je iets aandachtig voorstelt, zodat je hele geest zich focust op het ingebeelde scenario of object. Dit kan erg nuttig zijn. Nadat we hebben geoefend om onszelf in de toekomst te zien, kunnen we geleidelijk overgaan naar het kijken door de ogen van onze kinderen en kleinkinderen.”

Als je een nieuwe les zou mogen ontwerpen voor de basisschool (4-12 jaar), wat zou dat dan zijn? Met andere woorden, wat moeten onze kinderen weten om voorbereid te zijn op de toekomst?

“Ik maak deel uit van een beweging in Thailand die oproept tot het onderwijzen van filosofie op zowel basis- als middelbare scholen. Ik denk dat filosofie heel nuttig is om studenten te leren een kritische denker te worden en scenario’s voor te stellen die onder bepaalde omstandigheden zouden kunnen gebeuren. Filosofie kan worden onderwezen aan basisschoolleerlingen. We hoeven het niet over Plato te hebben, maar we kunnen wel filosofische problemen introduceren, zoals: waarom zijn we hier, wat voor toekomst wil je voor je zien, in wat voor wereld wil je leven, enzovoort. Het gaat erom de vragen te stellen en erover te praten. Leerlingen vinden het fantastisch!”

Mensen zijn relationele wezens. We zorgen voor elkaar, onze huisdieren en onze omgeving. Maar voor sommige mensen, dieren en dingen zorgen we beter dan voor andere. Als jij het voor het zeggen had, waar moeten we de komende vijftig jaar meer zorg voor dragen?

“We kunnen niet overal tegelijk voor zorgen. Dat is onmogelijk. Het is dus niet vreemd dat we zorgen voor de mensen, dieren en dingen die dichtbij ons staan. Maar dat betekent niet dat we alleen voor onze naasten en huisdieren moeten zorgen. We kunnen wetten ontwerpen die ervoor zorgen dat elk dier zijn bescherming krijgt. Misschien kunnen we ze zelfs een soort wettelijke stem geven.”

“Dat gezegd hebbende, over vijftig jaar zal de wereld heel anders zijn dan nu. Milieukwesties gaan ons allemaal aan, en dat zal over vijftig jaar niet anders zijn. Daar moeten we dus aandacht voor hebben. De relatie tussen mens en technologie is ook belangrijk. De metaverse van Facebook – een levensechte virtuele omgeving die Facebook wil bouwen als alternatief voor fysieke ontmoetingen – is een gevaarlijk idee dat ertoe kan leiden dat mensen nog meer verslaafd raken aan sociale media dan ze nu zijn. We moeten kritischer zijn op deze technologieën. Over vijftig jaar zal de technologie alleen maar krachtiger zijn; daarom moeten we nu een manier vinden om de ontwikkeling ervan de goeie kant op te sturen.”