Lachen om de jetlag

De eerste paar dagen na een verre vliegtuigreis zijn vreselijk voor de meeste mensen: jetlag verpest vaak de eerste vakantieweek. Maar met een beetje voorbereiding is het niet moeilijk om de interne klok snel weer gelijk te zetten.

13 oktober 2010

“Wat bijna niemand weet van jetlag? Dat het veel belangrijker is hoe laat je anti-jetlagmaatregelen neemt dan hoe veel je ervan gebruikt.” Dat is het advies van Eus van Someren, hoofd van de Slaaponderzoeksgroep aan het Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen (NIN), als je hem vraagt naar jetlag. In het kader van de Oktober Kennismaand vertelt Van Someren zondag 17 oktober in Amsterdam over het fenomeen, en hoe je er zo snel mogelijk van af komt. Verplichte kost voor de gemiddelde wereldreiziger, want van een jetlag is je lichaam al gauw twee weken van slag.

Een man zit op een bankje en gaapt. — Van lang reizen krijg je een jetlag. Je interne klok loopt nog niet gelijk met de buitenwereld, waardoor je lichaam in een ander ritme zit dan vereist.
Brian Fling, Flickr

“Dat komt doordat je interne biologische klok niet meer gelijk loopt”, legt Van Someren uit. “Deze klok is het ritme van ongeveer 24 uur dat je lichaam aanhoudt. Tijdens zo’n etmaal heeft je lichaam actieve en minder actieve periodes. Ga je naar een andere tijdzone, dan merk je dit. Bijvoorbeeld als het buiten donker is en je wilt gaan slapen, maar je hersenen vertellen je dat je klaarwakker hoort te zijn.”

Die biologische klok zit dan ook tussen je oren. Om precies te zijn is het een klontje zenuwcellen, de hypothalamus, dat het 24-uursritme bijhoudt. Met een interne hotline geven deze zenuwcellen dat ritme vervolgens door aan de rest van het lichaam. Zo communiceert de hypothalamus met andere delen van het brein die verantwoordelijk zijn voor de lichaamstemperatuur (die daalt als het tijd wordt om te gaan slapen), hormoonproductie (‘s avonds heb je geen stresshormonen nodig) en natuurlijk, als het donker wordt, de slaap.

Eiwitrijke maaltijd

Hoewel die biologische klok in je eigen hoofd zit, kan je helaas niet met een enkele gedachte de klok een paar uurtjes verzetten. Dat moet vanzelf gaan, en zoals iedereen die wel eens naar Amerika of Azië is afgereisd weet, kost dat een paar hele lange dagen. Maar, zo zegt Van Someren, met zelfdiscipline kan je de interne klok snel weer gelijk zetten. Vandaar dat Van Somerens lezing zondag plaatsvindt in Hotel Okura Amsterdam. Dit hotel heeft namelijk een heus jetlagprogramma om haar gasten zo snel mogelijk in het Nederlandse dagritme te krijgen.

Het eerste dat Hotel Okura haar gasten biedt, zijn zogeheten Bright Light lampen. Ga op het juiste moment een uur lang in het licht zitten en je zou gegarandeerd minder last hebben. Ook heeft het hotel een uitgebreid fitnessprogramma en een speciaal menu, waarbij eiwitten in de ochtend en koolhydraten in de avond de klok nog meer opschuiven. Werkt dit echt? Volgens Van Someren zit het hotelmanagement zeker op het juiste spoor. “De meeste mensen kunnen hun interne klok een uur vertragen met helder licht ‘s avonds. Je wilt dan de volgende dag later opstaan en naar bed gaan. Op dezelfde manier kan je de klok een uur versnellen met helder licht in de ochtend. Je brein stuurt je dan vroeger naar bed.”

En de andere twee maatregelen, voedsel en lichaamsbeweging? “Van beweging weten we inmiddels wel dat het iets doet, maar niet precies wat dat is. Misschien is de klok gevoelig voor de verhoogde lichaamstemperatuur door het sporten. Naar voedsel wordt momenteel onderzoek gedaan. Er zijn aanwijzingen dat je ‘s morgens slaperiger wordt van een eiwitrijke maaltijd, maar ‘s avonds juist van koolhydraten.”

Neurotisch gedrag

Maar uiteindelijk geldt ook: wat voor de een werkt, doet niets voor de ander. “Mensen verschillen sterk in hoe gevoelig hun slaap is voor jetlag en andere verstoringen. Waarom is een mysterie.” Van Someren is daarom bezig met een landelijk ‘slaapregister’.

Via het internet informeert zijn onderzoeksgroep naar het slaapgedrag van duizenden mensen. Slapeloosheid is namelijk een veel voorkomend probleem – maar liefst tien procent van de wereldbevolking slaapt regelmatig slecht. Dit kost de samenleving naar schatting duizend euro per persoon per jaar aan medicijnen, ziekmeldingen en verlaagde productiviteit op de werkvloer. Alleen in Nederland is dat al een kostenpost van 1,6 miljard.

Met een probleem van deze omvang is Van Someren dan ook niet terughoudend in zijn ambitie: “met dit onderzoek willen we uiteindelijk slapeloosheid oplossen.” Het Nederlands Slaapregister is hiertoe een eerste stap. Door het slaapgedrag van tienduizenden mensen langere tijd te analyseren, hoopt hij als eerste ter wereld profielen te kunnen maken van goede en slechte slapers. Want die liggen niet altijd voor de hand.

“Het is makkelijk om te zeggen dat alle slechte slapers neuroten zijn. Maar met een hersenscan hebben we eerder aangetoond dat één slechte slaper weinig verbindingen had in het hersengebied dat iets comfortabels registreert. Met andere woorden, deze persoon viel niet in slaap als hij in bed ging liggen. Da’s iets heel anders dan neurotisch gedrag.”

Door tienduizenden mensen regelmatig via het internet een vragenlijstje te sturen over hun slaapgedrag, wil Van Someren de verschillende soorten probleemslapers in kaart brengen. De volgende stap is om behandelingen te gaan ontwikkelen en te kijken of die werken. Maar hiervoor zijn eerst mensen nodig die bij willen dragen aan het register. Opgeven voor het onderzoek kan nu al. Kijk hiervoor op de website van het Nederlands Slaapregister.