Kunnen we de Noordelijke IJszee nog beschermen?

Nu grote delen van de Noordelijke IJszee steeds langer vrij zijn van zee-ijs, zal het er steeds drukker worden. Nieuwe doorvaarroutes zorgen in de toekomst voor tijdswinst in de scheepvaart, er is gas en olie te vinden, en er ontstaan meer mogelijkheden om geld te verdienen met toerisme. Het voorheen onbereikbare Noordpoolgebied wordt langzamerhand steeds toegankelijker. Welke gevolgen heeft dit voor het ecosysteem? En hoe kunnen we dit gebied beschermen?

Martine van den Heuvel-Greve, poolonderzoekster bij Wageningen University and Research, is regelmatig op Spitsbergen te vinden om onderzoek te doen naar de gevolgen van vervuiling op kust- en zeeleven. “We weten nog vrij weinig over de poolgebieden”, vertelt ze. Er is vooral veel onbekend over hoe zaken als vervuiling, giftige stoffen en geluidsoverlast planten en dieren in de Noordelijke IJszee beïnvloeden. Er zijn ook nauwelijks metingen of observaties van vroeger, domweg omdat dit stuk aardbol ook voor wetenschappers behoorlijk ontoegankelijk is. Het is daarom dus lastig om na te gaan hoe deze plek verandert omdat wetenschappers niet goed weten hoe het er vroeger aan toe ging, waarmee nieuwe metingen vergeleken kunnen worden. “Er is dus geen zogeheten basislijn van hoe de biodiversiteit hóórt te zijn”, legt Van den Heuvel-Greve uit.

“De potentie van deze gebieden is op dit moment ook nog onduidelijk”, legt Alex Oude Elferink, hoogleraar recht van de zee aan de Universiteit Utrecht, uit. Er is zeker olie en gas te winnen, maar door de barre omstandigheden en door de grote diepte waarop de bronnen liggen, vergt dit een behoorlijke investering. “Milieugroepen menen daarnaast dat olie- en gaswinning in het kwetsbare Noordpoolgebied helemaal niet zou moeten gebeuren.”

Momenteel wordt er in het gedeelte dat volle zee is, vanwege het zee-ijs nog niet commercieel gevist. De vijf staten met territoria in de Noordelijke IJszee, hebben in samenwerking met vijf andere partijen – China, Zuid-Korea, Japan, IJsland en de EU – wel al een verdrag opgesteld om te voorkomen dat dit in de toekomst gebeurt op een niet-duurzame manier. Dit Central Arctic Ocean Fisheries Agreement zal in werking treden als alle tien partijen het officieel hebben goedgekeurd.

Dit verdrag is opvallend, omdat het uit voorzorg is opgesteld. Het verbiedt commercieel vissen op volle zee voor een periode van minstens zestien jaar, omdat er nog te weinig bekend is over de mogelijke impact van de industrie op het Arctische ecosysteem. “Dit verdrag is een goed voorbeeld van hoe je dit gebied kan beheren”, zegt Van den Heuvel-Greve. “Niet afwachten wat er gaat gebeuren, maar vooruitkijken naar wat gaat komen.”

Met het oog op toenemende scheepvaart in dit gebied is daarnaast de Polar Code opgesteld. Hierin staan regels waaraan de scheepvaart moet voldoen. Er mag bijvoorbeeld geen plastic, olie of rioolvuil gedumpt worden. Beide deskundigen twijfelen echter of die wetgeving toereikend is voor de poolgebieden. Zo wordt in de Polar Code alleen nog maar aangeraden om geen zware stookolie als brandstof te gebruiken in het Noordpoolgebied. In de zee rondom Antarctica is dat helemaal verboden.

De International Maritime Organisation (IMO) is ook bezig met strengere regelgeving over management van ballastwater. Wanneer schepen niet helemaal volgeladen zijn met goederen, wordt dat gecompenseerd door zeewater in te laden, zodat ze stabiel blijven. Maar door het laden van ballastwater op de ene locatie, en het lossen ervan op een andere plek, kunnen organismen in het zeewater terechtkomen die er niet eerder voorkwamen. In 2017 is hier een verdrag over in werking gesteld om dit zoveel mogelijk te voorkomen, en langzamerhand worden er op schepen betere systemen geïnstalleerd.

Mee met de mens

Daarnaast vraagt toerisme volgens Oude Elferink aparte aandacht. “Mensen of schepen nemen onbewust kleine beestjes, insecten of zaden mee die normaal niet in deze regio voorkomen”, vertelt hij. Volgens Van den Heuvel-Greve zijn zo ook op Spitsbergen al soorten gevonden die nog niet eerder waren aangetroffen. “Dit betekent dat omstandigheden voor cellen en larven gunstiger zijn geworden door het opwarmende water, waardoor ze met de zeestromingen hier zijn aangekomen en zich vestigen. Ook op afval, zoals op plastic, liften dieren en planten mee. Of ze zijn meegelift met schepen die in de zomer naar Spitsbergen varen”, legt ze uit.

Oude Elferink: “Veel bedreigingen voor de Noordelijke IJszee zijn gevolgen van activiteiten in andere gebieden. Met als meest voor de hand liggende voorbeeld het smelten van het zee-ijs.” Maar ook pesticiden of PCB’s komen door zee- en luchtstromen in het Noordpoolgebied terecht. Klimaatverandering, afval en vervuiling zijn dus in dit gebied niet nieuw, maar tot op zekere hoogte heeft het zee-ijs het poolgebied lang tegen menselijke activiteit beschermd.

Onzichtbare vervuiling

In Spitsbergen en Canada is al ophoping van chemische stoffen aangetoond in ijsberen en vogelsoorten, vertelt Van den Heuvel-Greve. “Maar voor het voedselweb in de Noordelijke IJszee ontbreekt deze informatie nog.” Pas recent zijn er betere manieren ontwikkeld om ook onder het ijs monsters te kunnen nemen. Collega’s van Wageningen Marine Research ontwierpen een net dat je onder het ijs doortrekt, om zo op grotere schaal materiaal te verzamelen. Door zo’n vangst onderzoeken ze zowel dierlijk plankton als de maaginhoud van vissen om de structuur van het voedselweb te ontrafelen.

“Daarnaast zijn basisgegevens nodig over de ruimtelijke verspreiding en effecten van stoffen”, vervolgt Van den Heuvel-Greve. Lang werd bijvoorbeeld de – nu officieel verboden – stof TBT gebruikt als coating op schepen, om aangroei van algen en zeepokken tegen te gaan. Deze stof lekte echter de zee in en bleek extreem giftig voor weekdieren. “Hele populaties van zeeslakjes werden hierdoor onvruchtbaar en verdwenen. Je ziet de gehalten aan deze stof nu afnemen omdat de IMO deze stof verboden heeft in de coating, maar niet alle landen hebben dit verdrag ondertekend.”