Krom van de kramp

Josephine Knol (32) weet niet anders dan dat ze elke maand tijdens haar menstruatie uitgeschakeld op de bank ligt. “Toen ik in de brugklas zat, was het heel heftig. Ik lag op de grond door de pijn, moest ervan overgeven. Mijn moeder kwam me soms ophalen van school. Andere keren probeerde ik met pijnstillers door de pijn heen te bijten.”

Knol werkt drieënhalve dag als opleidingsadviseur in een ziekenhuis en is daarnaast freelance educatief tekstschrijver. Inmiddels zijn haar klachten beter beheersbaar, de pil slikken helpt daarbij, maar nog steeds kan ze op de zwaarste dagen van haar menstruatie niet werken. Te veel kramp.

85 procent van de vrouwen ervaart menstruatiepijn, zoals kramp, hoofdpijn en rugpijn, laat landelijk onderzoek van de Radboud Universiteit onder meer dan 42.000 vrouwen zien. Eén op de drie vrouwen kan door deze klachten niet goed functioneren op het werk of bij andere dagelijkse dingen.

“We weten nauwelijks hoe het precies zit, hoe de hormonale gezondheid van vrouwen hun werk beïnvloedt", zegt arbeidspsycholoog Marijn Zeijen. “Het is een groot iets, dat zie je aan de schrikbarend hoge cijfers over hinderlijke menstruatieklachten, maar we praten er weinig over. Gek eigenlijk, dat we menstruatie in professionele settings nog steeds zo verbloemen.”

Minder puf

Aan de Universiteit Utrecht verdiept Zeijen zich sinds kort in dit lang genegeerde onderwerp. Met haar collega’s bestudeert ze hoe menstruatieklachten en -ongemak effect hebben op dingen als werkbevlogenheid en -prestaties, en zoekt ze uit wat vrouwen hierin kan ondersteunen. Haar onderzoeksgroep doet zogenaamde dagboekstudies. Vrouwen vullen dagelijks een paar vragen in, zoals ‘kon ik me goed focussen vandaag?’ en ‘heb ik met plezier gewerkt?’ Dat doen ze een dag of tien, van twee dagen voor ze ongesteld worden tot na hun menstruatie. “Om te zien of er verschillen zijn in bevlogenheid en tussen de verschillende fasen van de menstruatiecyclus”, aldus Zeijen.

Een eerste resultaat heeft ze al, al moet de studie nog gepubliceerd worden. Een diverse groep vrouwen, werkzaam in onder andere de horeca, financiële wereld en de cultuursector, hield dag in dag uit bij hoeveel pijn ze hadden en hoe goed ze hun werk konden uitvoeren. En ja, zoals verwacht geven vrouwen bij hevige menstruatiepijn aan minder bevlogen te zijn op hun werk en minder goed te presteren. Zeijen vond ook een verklaring. “We zien dat menstruatiepijn het moeilijker maakt om je weer te focussen als je afgeleid raakt van je taak. Dat is een van de redenen waarom je minder productief bent.”

Uit Amerikaans onderzoek kwam naar voren dat vrouwen op dagen dat ze ongesteld zijn minder puf hebben om naast hun eigen werk ook nog collega’s te helpen. “Het is eigenlijk heel logisch. Menstruatie is in feite een ontstekingsreactie in je baarmoeder. Natuurlijk ben je dan moe.”

Hevige pijn

Aan het Utrechtse onderzoek deden vrouwen mee met ‘normale menstruatieklachten’ (zie kader). Zeijen heeft een nieuwe studie in de planning om ook te kijken naar vrouwen die heel veel pijn hebben door endometriose of PMDD (Premenstrual Dysphoric Disorder).

En dat komt vaker voor dat je denkt. Eén op de tien vrouwen heeft in meer of mindere mate endometriose, een aandoening waarbij weefsel lijkend op baarmoederslijmvlies buiten de baarmoeder zit, wat hevige pijn kan geven. Josephine Knol kreeg twee jaar geleden, na jarenlang doorjakkeren met haar klachten, de diagnose. Ze probeert er zo goed mogelijk omheen te werken.

“Doordat ik de pil slik, kan ik mijn menstruaties plannen, zodat de zwaarste dagen in het weekend vallen en niet op werkdagen”, zegt Knol. “In zo’n weekend lig ik thuis op de bank met een warme kruik en pijnstillers en kan ik niet zoveel. De dagen daaromheen probeer ik mijn werk voor het ziekenhuis meer thuis te doen en plan ik bijvoorbeeld geen afspraken.”

Onbegrip

Meiden op de middelbare school voelen zich op jonge leeftijd al belemmerd door hun cyclus, wijst een onderzoek van Het Menstruatie Voorlichtingsinstituut uit. Een derde meldt zich weleens ziek tijdens haar menstruatie. De meesten zeggen minder goed te kunnen leren wanneer ze ongesteld zijn. Waar behoefte aan is? Vrij van gym. Een dag vrij kunnen nemen om te rusten. Leren omgaan met onbegrip.

Gym en onbegrip … voor Josephine Knol ook heikele punten. “Er was weinig begrip van klasgenootjes en docenten voor mijn klachten. Toen het niet ging bij gym, zei de gymdocent: ik ben ook elke maand ongesteld, het hoort erbij, zet je eroverheen.” Ze heeft zich vaak ziek moeten melden op de middelbare school, wat leren moeilijker maakte. “Elke maand miste ik lessen. Ik zat in een havo-vwo-klas en kon goed leren, maar moest echt een tandje bijzetten om uiteindelijk naar het vwo te kunnen.”

Hoe studenten door hun menstruele cyclus beïnvloed worden, daar is weinig data over. Zeijen wil die data gaan verzamelen. “Ik verwacht dat menstruatiepijn bij studenten eenzelfde impact zal hebben op hun dagelijkse prestaties en welzijn als bij werkende vrouwen, maar er is zo weinig bekend over de achterliggende mechanismen. We willen nog zoveel analyseren, met name om erachter te komen wat helpt, voor wie en wanneer.”

Sociale steun

Steeds meer bedrijven nemen maatregelen op in hun cao om vrouwen met menstruatieklachten te ondersteunen. In Nederland hebben de NS en de kinderopvang hier nu een regeling voor die neerkomt op maatwerk, zoals diensten kunnen aanpassen. “Thuiswerken, flexibeler je werk indelen, dat zijn inderdaad oplossingen die worden gesuggereerd”, zegt Zeijen. “De omgeving kan echt een verschil maken in hoe je pijn ervaart.” Haar onderzoek laat bijvoorbeeld zien dat sociale steun vanuit de werkgever verzachtend kan werken. “Steun vanuit de organisatie maakt dat vrouwen zich veilig en prettig voelen op hun werk. Het kan het verlies aan productiviteit en plezier door menstruatiepijn iets bufferen.”

Dan moeten we wel beginnen erover te praten. Momenteel kaart slechts één procent van de vrouwen haar klachten aan bij de werkgever. “Mijn manager is op de hoogte”, zegt Knol. “Ik werd geopereerd om endometrioseweefsel uit mijn buik te verwijderen en moest weken herstellen, dus iedereen op mijn werk weet het wel.”

Ze besprak haar klachten met haar manager, maar het lukte niet om duidelijke afspraken te maken. “Zij heeft liever dat ik een dag thuis blijf en half achter de computer zit, dan dat ik me ziek meld. Op zo’n dag probeer ik ‘s ochtends wat mail weg te werken, maar ik heb vaak zo’n kramp dat het eigenlijk niet gaat. Wat mij zou helpen? Dat ik me niet bezwaard hoef te voelen om me ziek te melden. Ik voel me verantwoordelijk en wil mijn werk goed doen, maar soms lukt het echt niet.”

Gelukkig zijn haar directe collega’s heel begripvol. Als haar stopweek eraan komt, laat ze collega’s weten dat ze niet live kan afspreken. “Dat snappen ze. Ze sturen me soms appjes of mailtjes om te vragen hoe het gaat.” Steun van directe collega’s is zo belangrijk, beaamt Zeijen. “Vrouwen met menstruatiepijn kunnen door het begrip van hun collega’s net een beetje meer energie krijgen.”

Openlijk praten over menstruatieklachten moet nog een bepaald taboe door, maar het feit dat er in de samenleving wordt gesproken over dingen als menstruatieverlof, geeft aan dat het onderwerp leeft, volgens Zeijen. “Ik weet niet of menstruatieverlof een oplossing gaat zijn, je wil niet het idee wekken dat vrouwen niet kunnen presteren als ze menstrueren. Toch voelt het als een stepping stone. We hebben het erover. Daarmee begint het doorbreken van het taboe.”