Naar de content

Koude Oorlog

In 1945 hadden de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten samen Nazi-Duitsland verslagen. Na de overwinning was het echter snel gedaan met dit ongebruikelijke bondgenootschap. Er brak een lange periode van internationale spanning aan. De grootmachten bestreden elkaar op alle mogelijke manieren, behalve rechtstreeks. In vogelvlucht door de periode tussen het einde van de Tweede Wereldoorlog en de val van de Berlijnse Muur.

29 november 2011

Jalta 1945

Het is nog altijd moeilijk om te zeggen wanneer de Koude Oorlog precies begon. Het lijkt erop dat de eerste aanzet tot een verdeelde wereld gegeven werd op de Conferentie van Jalta, in februari 1945. Duitsland was op dat moment door het Rode Leger teruggedreven tot vlak buiten Berlijn.

Een kaart van Duitsland met verschillende vlaggen van andere landen.

Op de Conferentie van Jalta werd afgesproken het verslagen Duitsland op te delen in vier bezettingszones. De Fransen, Britten, Russen en Amerikanen controleerden ieder een deel. In het oosten moest Duitsland grote stukken land afstaan aan Polen. Dat land zou een bufferstaat worden tussen Duitsland en de Sovjet-Unie.

Wikimedia Commons, 52 Pickup via CC BY-SA 2.5

De leiders van de geallieerde landen – president Roosevelt namens de VS, Winston Churchill namens Groot-Brittanië en Josef Stalin namens de Sovjet-Unie – spraken af elkaar te ontmoeten in Jalta, een resort aan de Zwarte Zee. Er werden afspraken gemaakt over het lot van Duitsland en over de naoorlogse inrichting van Europa. De leiders spraken af Duitsland op te delen in verschillende bezettingszones. Ook Berlijn, dat geheel in de Sovjet-zone zou komen te liggen, werd opgedeeld in zones.

Hoewel de leiders constructief samen werkten, was duidelijk dat Stalin heel andere ideeën over het naoorlogse Europa had dan Churchill en Roosevelt. Omdat het Rode Leger eigenhandig de Nazi’s uit Oost-Europa had verdreven meende Stalin recht te hebben op een invloedssfeer in die landen. Daaruit kwam een merkwaardig compromis, waarvan nog altijd onduidelijk is of Churchill en Roosevelt zich bewust waren van de gevolgen. De Oost-Europese staten zouden democratieën zijn, maar moesten wel vriendschappelijke banden met de communistische Sovjet-Unie onderhouden.

Een ijzeren gordijn

In de jaren na de oorlog werd snel duidelijk dat een nieuwe wereldorde gebaseerd op duurzame samenwerking tussen de voormalige bondgenoten onmogelijk zou zijn. Stalin eiste de vrije hand in Oost-Europa om een reeks van communistische satelietstaten te creëren. In ruil daarvoor zou hij zich niet met West-Europa bemoeien. Dat was een eis waaraan het westen gehoor moest geven, omdat er zowel in Frankrijk als in Italië krachtige communistische partijen ontstaan waren.

Als reactie op de agressieve machtspolitiek van Stalin, zwoer de Amerikaanse president Harry Truman het communisme waar ook ter wereld te zullen bevechten (containment-doctrine).

De Amerikaanse, Franse en Britse bezettingszones in Duitsland werden in 1948 omgevormd tot een democratische staat naar Westers ideaal: De Bondsrepubliek Duitsland (BRD). Een jaar later maakte de oprichting van de communistische Duitse Democratische Republiek (DDR) in de Sovjet-zone de Duitse deling, en daarmee de scheiding tussen West en Oost compleet. In 1961 bouwden de Oost-Duitsers zelfs een muur om het vrije West-Berlijn ook fysiek van het oosten te scheiden.

  • VS hadden geen moeite met Berlijnse muur (Kennislinkartikel)
  • Val van de muur (Kennislinkartikel)

De wereld zoals die rond 1950 ontstaan was, was bi-polair. Dat wil zeggen dat het uit twee machtsblokken bestond. Aan de ene kant het vrije, kapitalistische westen, veilig onder de ‘nucleaire paraplu’ van VS en verenigd binnen het militaire bondgenootschap NAVO. Hier ontwikkelden in de jaren vijftig en zestig stabiele democratieën met een uitgebreide verzorgingsstaat. Aan de andere kant waren de communistische dictaturen onder leiding van Moskou. De communistische satellietstaten van de Sovjet-Unie waren sinds 1955 militair verenigd in het Warschaupact.

Internationale conflicten

De Amerikanen hadden hun bereidheid een atoombom te gebruiken laten zien met de vernietiging van de Japanse steden Hiroshima en Nagasaki aan het eind van de Tweede Wereldoorlog. De Sovjet-Unie testte zijn eerste kernwapen in 1949. Beide grootmachten testten enkele jaren later een nog vernietigender wapen, de waterstofbom. Aan het eind van de jaren vijftig waren zowel de VS als de Sovjet-Unie zo zwaar bewapend dat een rechtstreekse confrontatie onvermijdelijk tot wederzijdse vernietiging zou leiden.

http://www.youtube.com/watch?v=tYv5wS2BRls
Vanwege de wapenwedloop en constante crisissfeer waren er tijdens de Koude Oorlog regelmatig massale demonstraties.

Omdat beide machtsblokken toch hun invloedssfeer wilden uitbreiden, deden ze dat door in verschillende landen allerlei politieke en militaire groeperingen te steunen. Dit gebeurde voornamelijk in landen die niet tot westen of het communisme behoorden, de zogenaamde Derde Wereld.

Voorbeelden hiervan zijn de Korea-oorlog (de VS steunde Zuid-Korea, de Sovjet-Unie en China het stalinistische Noord-Korea) en de Suez-crisis (Engeland en Fran.krijk steunde Israel, de Sovjet-Unie stond achter de Arabische landen).

Complex schaakspel

Doordat beide grootmachten wereldwijd hun belangen moesten verdedigen, werd de Koude Oorlog op grote schaal een steeds ingewikkelder geopolitiek schaakspel. Amerikaanse beleidsmakers als George Kennan en Henry Kissinger waren hier meester in. De gespannen politiek leidde geregeld tot risicovolle situaties. Kissinger probeerde de gespannen politiek een halt toe te roepen door een machtsbalans met de Sovjet-Unie te realiseren. Hiervoor betrok hij China als derde grootmacht bij het internationale spel. Ook nam Kissinger het initiatief tot besprekingen (SALT) die de wapenwedloop verder moesten beperkten.

De periode van relatieve ontspanning was echter maar van korte duur. Toen in 1979 de communistische revolutie in Afghanistan dreigde te mislukken, stuurde de Sovjet-Unie zijn leger naar dat land voor wat een lange uitzichtloze oorlog zou worden. Dit kwam onder andere doordat de Amerikanen intensieve steun gaven aan de Moedjahedien.

De oorlog in Afghanistan, in combinatie met jarenlange economische achteruitgang en wanbestuur zorgde er aan het eind van de jaren tachtig voor dat het communistische systeem uitgeput raakte. In 1989 ging de Berlijnse Muur open. Twee jaar later hield de Sovjet-Unie op te bestaan.

Zie ook:

Zelf zoeken in Koude Oorlog-archieven: