Het eens afschrikwekkende barre Arctische Noorden heeft anno 2013 een soort knuffelstatus bereikt. Maar dit betekent dat het Poolgebied makkelijk overbelast kan raken. Goede afspraken over de bescherming van het gebied zijn daarom dringend nodig, volgens poolonderzoeker Louwrens Hacquebord.
Ooit was de Noordpool het romantische decor van waaghalzen en helden die de elementen trotseerden op ontdekkingsreizen of ten behoeve van jacht op zeehonden, walrussen en walvissen. Van de expeditie van Willem Barentsz op Nova Zembla tot afgevroren tenen van ontdekkingsreizigers, de Noordpool sprak als onherbergzaam en ongenaakbaar oord tot de verbeelding.
Frozen Planet
Dat beeld is geleidelijk veranderd, onder meer door populaire documentaires en boeken als Frozen Planet en de Arctic World die benadrukken dat het Arctisch gebied een kwetsbare en bijzondere habitat is. Eén gevolg daarvan is dat vele duizenden mensen met eigen ogen dat bijzondere Arctische gebied zelf willen zien. Volgens Hacquebord heeft de veranderde esthetische van het gebied ertoe geleid dat het snel aantrekkelijker is geworden.
Economische motieven
Hacquebord benadrukt dat de mens door de eeuwen heen, steevast geprikkeld door gunstige economische vooruitzichten, de nadelen van het poolgebied heeft geaccepteerd. “Dat begon al bij de jagers, die niet zelden forse verliezen moesten incasseren wanneer schepen vast kwamen te zitten in het ijs en verloren gingen. De opbrengst van de producten maakten dit echter toch de moeite waard.”
Daarin is er weinig veranderd. “Ontginning van bodemschatten in het poolgebied is eenvoudig noch goedkoop, maar biedt bij een zeker niveau van wereldprijzen toch een rendabel vooruitzicht. Zelfs het smelten van het poolijs wordt op die manier bekeken, want doorvaarbare routes door het poolgebied kunnen voor handeldrijvende landen als China, India en Singapore een enorme besparing in transportkosten opleveren.”
Schurende belangen
Het is onder meer met het oog op een dergelijk vooruitzicht dat landen proberen waarnemer te worden van de Arctische Raad het intergouvernementele orgaan dat het Noordpoolgebied beheert. De Europese Unie werd onlangs nog geweigerd als waarnemer, vooral als gevolg van Canadese woede over het Europese verbod op zeehondenjacht.
De samenstelling van de Arctische Raad weerspiegelt de vaak schurende belangen van landen in het Arctische gebied, maar voor Hacquebord is deze raad uiteindelijk wel de belangrijkste spil. “Ik verwacht dat Europa uiteindelijk wel waarnemer zal worden. En dat moet ook, want uiteindelijk moeten we het met zoveel mogelijk landen eens worden over spelregels die algemeen gelden voor toegang en conservering van het Noordpoolgebied. Hoe meer landen je daarbij betrekt, hoe beter het is.”
Knuffelstatus als risico
De veranderende reputatie van het poolgebied onder het grote publiek is een strategisch gegeven voor landen, bedrijven en non-profitorganisaties als Greenpeace. Dat geldt ook voor het rapport van de Amerikaanse Geologische Dienst, waarin onlangs bekend werd gemaakt dat dertien procent van de nu nog te ontdekken wereldvoorraden aan olie en dertig procent aan gas zich in het Arctische gebied bevinden.
IJsberen naderen de Amerikaanse submarine USS Honolulu SSN-718 als die zo’n 400 kilometer van de Noordpool opduikt in het Arctische gebied, onder meer om monsters van water te nemen en wetenschappelijk materiaal te verzamelen voor universiteiten.
wikimediacommons“In de discussies over winning van grondstoffen en de vraag of dat überhaupt moet, is de natuur zelf een beleidsmiddel geworden”, zegt Hacquebord. “Natuurbescherming sluit nauw aan bij het beeld van de bijzondere en kwetsbare wereld. Daar kunnen natuurbeschermende ngo’s hun voordeel mee doen. Maar bereiken zij ook hun uiteindelijke doel als het toeristische gebruik van het gebied ongelimiteerd doorzet, als gevolg van de nieuwe knuffelstatus?”