Regelmatig duiken er berichten op over massale migratie naar Europa als gevolg van klimaatverandering. Het is een misleidende mythe, stelt onderzoeker Ingrid Boas. Klimaatverandering is op dit moment zelden reden voor mensen om over grotere afstand te migreren.
Sinds het begin van de eeuw verschijnen er regelmatig rapporten die alarm slaan: door de gevolgen van klimaatverandering zouden miljoenen mensen op de vlucht slaan, die het rijke westen gaan overspoelen. “In werkelijkheid zien we op dit moment geen massale internationale migratie op gang komen als gevolg van klimaatverandering”, zegt politicoloog Ingrid Boas, hoofddocent milieubeleid aan Universiteit Wageningen, die jarenlang onderzoek deed naar klimaatmigratie. Veel schattingen over klimaatmigratie zijn gebaseerd op ingewikkelde modellen waarin veel aannames gemaakt worden. De hoogste schatting komt als uitkomst van de studies in de krant, zegt Boas.
Honkvast
Toch raken overstromingen, droogte of cyclonen als gevolg van klimaatverandering wel degelijk het leven van veel mensen, zegt Boas. En soms is het ook een reden voor mensen om naar een veiliger plek te vertrekken. In Bangladesh bijvoorbeeld, waar Boas onderzoek deed, zijn overstromingen wel degelijk een reden voor mensen om naar de stad te vertrekken. Maar mensen zullen vaak zo dicht mogelijk bij huis blijven en toevlucht zoeken bij vrienden of familie in de buurt. En ze keren ook weer terug naar hun eigen huis zodra dat kan. Van migratie over langere afstand is vaak geen sprake. En als mensen het wel doen, zijn daarvoor vaak politieke redenen. Als mensen zich veilig voelen en ze niet vervolgd worden, blijven mensen graag waar ze zich thuis voelen, benadrukt Boas.
Regelmatig is er wateroverlast na regen in Chattogram, in Bangladesh. Dit is geen reden voor migratie, maar wel dagelijkse overlast.
Ingrid BoasMigreren over langere afstand, zoals vanuit Afrika naar Europa, vraagt bovendien om voorbereiding en een flinke investering om de reis te betalen. Het zijn de rijkere mensen die dit kunnen doen. Studies in Afrika lieten bijvoorbeeld zien dat droogte in Malawi de migratie vanaf het platteland naar steden juist verminderde. In Burkina Faso vergrootte droogte wel de migratie over korte afstanden tussen dorpen, maar verminderde het de internationale migratie, omdat mensen juist in droge tijden daarvoor geen geld hebben.
Klimaatverandering heeft zeker gevolgen voor de mobiliteit van mensen, concludeert Boas, maar leidt op dit moment nog niet tot migratie over langere afstand. Dat kan in de toekomst, als de gevolgen van klimaatverandering ernstiger worden, veranderen. “Maar je kunt niet generaliseren over het verband tussen klimaatverandering en migratie. De manier waarop mensen reageren op klimaatverandering wisselt sterk en of mensen migreren is erg afhankelijk van de vraag of mensen daar ook toe in staat zijn.” Het is niet alleen Boas die dit stelt, het is ook de strekking van een recent IPCC-rapport over klimaatmigratie.
Verkeerde boodschap
De mythe van massale klimaatmigratie is een verhaal dat van verschillende kanten in de wereld wordt gebracht, zegt Boas. Milieu- of hulporganisaties zetten er hun boodschap kracht mee bij dat we klimaatverandering tegen moeten gaan. Maar ook diplomaten gebruiken het. Boas onderzocht voor haar proefschrift de manier waarop over klimaatverandering werd gesproken in de VN-veiligheidsraad. Landen als Engeland, Duitsland en ook Nederland benadrukten dat klimaatverandering leidt tot massamigratie, in de hoop daarmee andere landen aan te zetten meer te doen tegen klimaatverandering. “Met goede bedoelingen werd de verkeerde boodschap gebracht”, zegt Boas.
Door een combinatie van erosie, cyclonen en slecht onderhouden dijken is in Kutubdia, een eiland in Bangladesh, land onder water komen te staan. Mensen zijn daardoor gedwongen te verhuizen.
Ingrid BoasWant dat verhaal van massale klimaatmigratie zit de echte slachtoffers van klimaatverandering in de weg, volgens Boas. Tuvalu, een eilandengroep in de Stille Oceaan, is erg kwetsbaar voor zeespiegelstijging als gevolg van klimaatverandering. Het gangbare verhaal van klimaatmigratie bestempelt de bewoners van de eilanden bij voorbaat als klimaatvluchteling, aldus Boas. In werkelijkheid willen de bewoners van de eilanden vechten voor behoud van hun land. Maar de regering kan maar moeilijk leningen of giften krijgen voor bijvoorbeeld dijkverzwaring of verhoging van een eiland. “Als argument daarvoor gebruiken donoren het verhaal over klimaatmigratie, wat op die manier een selffulfilling prophecy wordt.”
