Kindertaalonderzoek nog in de kinderschoenen

“Dit onderzoek gaat nooit snel, omdat baby’s nou eenmaal niet de makkelijkste proefpersonen zijn,” zegt Claartje Levelt. Met een lach wel te verstaan, want dat maakt haar werk juist ook zo uitdagend. “Voordat je goede gegevens hebt, ben je een hele tijd verder.” We zitten op haar werkkamer in de letterenfaculteit aan de Witte Singel in Leiden. Haar oratie, met de passende titel Taal in de kinderschoenen, is al achter de rug. De gedrukte tekst ligt zelfs al voor onze neus.

In haar oratie laat de hoogleraar zien dat er verschillende perspectieven bestaan op kindertaal. Levelt ziet het als haar missie om al die verschillende invalshoeken bij elkaar te brengen: “Nu doen mensen heel vaak óf onderzoek naar taalwaarneming, of naar taalproductie. Beide typen onderzoek hebben ook verschillende benaderingen. Dat komt doordat taalwaarnemingsonderzoek voornamelijk wordt uitgevoerd door psychologen, en taalproductie-onderzoek vooral door taalwetenschappers. En die twee hebben heel verschillende onderzoeksvragen. Een taalwetenschapper is bijvoorbeeld geïnteresseerd in de opbouw van een grammatica, en een psycholoog niet.”

“Bij de productie-experimenten moet je heel creatief zijn. Vaak zijn kinderen eerst een beetje verlegen. Dan gaan ze opeens fluisteren en hoor je niks meer op je bandje. Dus je moet proberen om ze enthousiast te krijgen. Je laat ze bijvoorbeeld in een spelsituatie woorden zeggen die je wilt horen. Als ze eenmaal lekker bezig zijn in zo’n spel, beginnen ze volop te praten.”

EEG

In het babylab in Leiden gebruiken taalwetenschappers veel indirecte meetmethodes. Zo wordt bij het taalwaarnemingsonderzoek het gezicht van de baby’s vastgelegd met een videocamera. De oogbewegingen van de proefpersoontjes worden gemeten om vast te stellen hoelang ze hun aandacht ergens op richten, of de duur dat ze hun hoofd draaien naar een geluid dat van links of rechts komt. Ook met EEG wordt steeds vaker gewerkt in Leiden, want de experimentele taalkunde is in opmars. Levelt: “Soms kun je aan de hand van EEG-onderzoek taalkennis waarnemen die je met behulp van gedragsexperimenten nog niet kon ontdekken. Dan zie je een reactie in de hersenen, maar die wordt nog niet omgezet in gedrag.”

Mama, baba of papa

De hoogleraar combineert verschillende methoden om een antwoord te vinden op die ene vraag: ‘Hoe komt het taalsysteem van de grond bij baby’s?’ Levelt: “Ik wil precies weten welke factoren op welk moment in de ontwikkeling de woordvormen die we in kindertaal horen beïnvloeden. Wat is de invloed van een zich ontwikkelende grammatica, wat is de invloed van de waarneming van taal, en wat is de invloed van een spraakproductiemechanisme dat nog niet perfect werkt? In de eerste twee levensjaren zijn kinderen aan het goochelen met alle taalinformatie die ze binnenkrijgen. Ze moeten ook nog alle woorden leren, en de klanken daarvan in detail in hun woordgeheugen opslaan. Dat gaat niet altijd goed.”

“Ook motorische factoren spelen een rol. Het is niet voor niets dat alle kinderen over de hele wereld beginnen met het woordje mama, baba of papa. Daarbij doe je simpelweg je mond open en dicht. De aa, ie en oe zijn de eerste klinkers die baby’s produceren. Bij de medeklinkers zijn de p en de t makkelijk, maar de k wordt later aangeleerd: dan hoor je bijvoorbeeld eerst tita in plaats van kikker.”