Kies voor een ethisch alternatief

Veel mensen hebben moeite met het gebruik van ‘echte’ menselijke embryo’s voor wetenschappelijk onderzoek. In Nederland is onderzoek met embryo’s streng gereguleerd: alleen restembryo’s van ivf-behandelingen mogen worden gebruikt, en dan ook alleen met toestemming van de ouders. In België is de wetgeving soepeler: daar mogen onderzoekers zelfs embryo’s speciaal kweken voor onderzoek. Met embryo-onderzoek hopen wetenschappers erfelijke ziektes te voorkomen en ivf-behandelingen te verbeteren.

Maar is het altijd nodig om ‘echte’ embryo’s te gebruiken? Nederlandse wetenschappers werken druk aan alternatieven: zij maken embryo-modellen in het lab. Deze modellen bootsen (een fase van) de embryonale ontwikkeling na.

Deze modellen ontstaan niet uit een eicel en een zaadcel, maar ze worden bijvoorbeeld ontwikkeld uit menselijke huidcellen. Er is dus geen eiceldonatie voor nodig, wat een pijnlijk proces is voor vrouwen, en bovendien ligt het minder gevoelig omdat de meeste mensen minder waarde hechten aan een huidcel dan aan een embryo dat over is van een ivf-behandeling. En dan nog iets: wetenschappers kunnen deze embryo-modellen zo ontwerpen dat ze nooit kunnen uitgroeien tot een mens. Je zou dus kunnen stellen dat deze ‘namaakembryo’s’ een ethisch alternatief vormen voor onderzoek met ‘echte’ embryo’s.

Ethische commissie

Deze redenering past binnen de wijze waarop wetenschappelijk onderzoek doorgaans wordt getoetst door een ethische commissie. Gevoelig onderzoek - bijvoorbeeld met proefdieren of embryo’s - moet altijd eerst langs een ethische commissie. Die kijkt of het doel van het onderzoek belangrijk genoeg is in verhouding tot de schade die het veroorzaakt (principe van proportionaliteit). Ook kijkt de commissie of er geen andere manieren zijn om het doel te bereiken (principe van subsidiariteit).

Bijvoorbeeld: onderzoekers willen een medicijn ontwikkelen tegen een ernstige spierziekte zoals FSHD. Hiervoor willen ze stamcellen gebruiken uit een embryo. De ethische commissie behandelt dan vragen zoals: ‘hoe belangrijk is het doel?’, ‘zijn er alternatieven?’ en ‘is de schade aanvaardbaar gezien het resultaat?’ Als er geen alternatieven zijn en de resultaten veel levens kunnen verbeteren, kan het gebruik van embryo’s voor onderzoek aanvaardbaar zijn.

Maar als er wél andere manieren zijn om dezelfde resultaten te bereiken, bijvoorbeeld met embryo-modellen uit huidcellen, dan zou een ethische commissie kunnen beslissen om het onderzoek met ‘echte’ embryo’s niet toe te staan. Er is dan immers een alternatief beschikbaar waarmee minder schade wordt berokkend.

Weinig verschil

Toch zijn er ook kanttekeningen te maken. Hoe beschermwaardig je een embryo (of een model daarvan) vindt, hangt af van je persoonlijke overtuigingen. Sommige mensen vinden een embryo-model minder beschermwaardig dan een ‘natuurlijk’ embryo omdat het niet is gemaakt van een eicel en een zaadcel, maar niet iedereen hecht evenveel waarde aan dat verschil.

Voor sommigen hebben embryo-modellen, net als ‘echte’ embryo’s, een symbolische waarde: ze staan symbool voor menselijk leven. Deze groep ziet weinig verschil tussen een echt embryo en een model. Voor anderen zijn zowel een ‘echt’ embryo als een embryo-model slechts een verzameling cellen, waardoor het ook niet uitmaakt welke van de twee wordt gebruikt.

Daarnaast zijn de fysieke verschillen tussen embryo’s en embryo-modellen ook niet altijd even duidelijk: sommige embryo-modellen worden steeds geavanceerder. Op dit moment kunnen ze niet uitgroeien tot een mens, maar de technologie ontwikkelt zich snel. Wat als dat in de toekomst wél mogelijk is? In de volgende blog gaan we verder in op deze vraag: wat doen we als technologie ons inhaalt?

Denk mee

Wat vind jij? Zijn embryo-modellen het perfecte alternatief, of hebben ze net zo veel bescherming nodig als echte embryo’s? NEMO Kennislink organiseert later dit jaar een dialoog over de argumenten die in deze serie besproken worden. Wil je graag op de hoogte gebracht worden wanneer deze dialoog plaatsvindt, meld je dan aan via deze link.