Kernenergie staat weer op de agenda, maar wil de burger het ook?

Kernenergie mag een stabiele stroombron heten (veel robuuster dan wind- en zonne-energie), toch heeft het last van een wisselvallig klimaat: het politieke debat dat de energievorm immer omgeeft. Neem de discussie in Duitsland. In september 2010 stelde de politiek in Berlijn voor de 17 kerncentrales in het land jaren langer open te houden dan gepland. Nog geen jaar later was het kernongeluk in het Japanse Fukushima een feit en besloot bondskanselier Angela Merkel dat alle centrales versneld dicht moesten. Maar nu Europa in een energiecrisis verkeert, worden de laatste drie centrales die eind dit jaar zouden sluiten toch weer opengehouden.

Ook Nederland maakte een omslag. Na jarenlang debatteren over de sluiting van ‘s lands enige overgebleven kerncentrale in Borssele, wordt nu gekeken of hij juist langer kan openblijven, tot na 2033. Minister Rob Jetten (D66) van Klimaat en Energie laat momenteel zelfs de bouw van twee gloednieuwe kerncentrales onderzoeken. Kernenergie heeft de wind weer mee.

Is zo’n nieuw ‘Borssele’ in technisch opzicht veiliger dan de huidige reactor uit de jaren 70 van de vorige eeuw? Zou dit voor- en tegenstanders in het kernenergiedebat dichterbij elkaar brengen? En hoe kwam de bouw van nieuwe centrales überhaupt weer op de politieke agenda?

Ook bij de verwerking van radioactief afval, een ander belangrijk twistpunt van kernenergie, zijn er de laatste halve eeuw stappen gemaakt. Er komen nog steeds gebruikte splijtstofstaven uit centrales met zwaar radioactieve splijtingsproducten en plutonium die je voor zeker 100 duizend jaar veilig moet opbergen. Maar na bewerking van dit materiaal kan het plutonium in feite nog een keer de centrale in, waardoor je minder langdurig radioactief afval overhoudt.

Kernenergie met kreukelzones

Een betere veiligheid kan bijdragen aan de acceptatie van kernenergie. De kans op ongelukken speelt voor mensen een belangrijke rol in hun oordeel over kernenergie. Onderzoek laten zien dat in het verleden na kernongelukken de publieke steun voor de bouw van nieuwe kerncentrales daalde.

Maar inmiddels komen er steeds urgentere argumenten uit andere hoeken die voor het gebruik van kernenergie pleiten: zoals die van klimaatverandering en energiezekerheid. Paul Dekker en collega’s van de Universiteit van Amsterdam spreken in een onderzoek uit 2011 over de publieke opinie zelfs over een ‘renaissance’ van kernenergie. Kerncentrales stoten geen broeikasgassen uit en kunnen in dat opzicht een voor het klimaat duurzame energiebron zijn. In het hele onderzoek komt het woord ‘Fukushima’ niet voor en dat ongeluk heeft ongetwijfeld een negatieve invloed gehad op de publieke opinie naderhand, maar de bovengenoemde argumenten zijn alleen maar urgenter geworden.

Behnam Taebi is professor energie- en klimaatethiek van de Technische Universiteit Delft en hij vermoedt dat kernenergie weer terug op de agenda is door het steeds urgentere en zichtbaardere klimaatvraagstuk en het streven om wat betreft energie zelfvoorzienend te zijn en niet meer afhankelijk van Russisch gas. “Ik had het enkele jaren geleden nooit voor mogelijk gehouden dat er nu serieus over de bouw van twee nieuwe kerncentrales wordt gesproken”, zegt hij. “Dat is een snelle en stevige omslag.”

Publiekelijk schuift er ook het een en ander. Tussen de geharnaste voor- en tegenstanders van kernenergie zit doorgaans een groot middenveld van minder uitgesproken mensen. Een recente peiling die in het rapport Splijtstof van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur werd gepubliceerd laat zien dat er sinds de inval van Rusland in Oekraïne (en de stokkende gasleveringen aan Europa) meer mensen van een ‘negatieve’ naar een ‘neutrale’ houding zijn opgeschoven als het gaat om kernenergie in Nederland. Afgelopen mei zei 41 procent van de ruim duizend respondenten voor nieuwe kerncentrales te zijn, 41 procent was neutraal en 18 procent was tegen.

Op de vraag of je voor of tegen kernenergie bent is overigens wel wat af te dingen, vindt Taebi. “Natuurlijk kun je besluiten dat kernenergie niet wenselijk is, maar dan moet je eigenlijk meenemen wat ervoor in de plaats komt”, zegt hij. Vrijwel iedere energiebron heeft nadelen. Zonne- en windenergie zijn zoals gezegd wispelturig en zorgen voor een belasting op het landschap, kolen- en gasenergie warmen ons klimaat op met rampzalige gevolgen. “Ik zou daarom zeggen: je moet naar de voor- en nadelen van een bepaalde energiemix kijken. Voor je het weet ben je aan het ‘eilanddenken’ en schiet je alle energiebronnen één voor één af. Aan het einde houd je dan niets meer over.”

Ratio versus emotie

Hoe veilig we dit type kernreactoren ook maken, hoeveel ‘airbags’ en ‘veiligheidsglas’ we ook inbouwen: een ongeluk blijft op de loer liggen, net als in een hypermoderne auto. Tegenstanders van kernenergie blijven daarop wijzen. De impact van een kernramp is in potentie enorm, zoals het ongeluk in de centrale van Tsjernobyl in 1986 dat zorgde voor duizenden slachtoffers en meer dan honderdduizend ontheemde mensen.

Voorstanders van kernenergie zeggen meestal dat de kans op een ongeluk héél erg klein is (en dat de reactoren van Tsjernobyl veel onveiliger waren dan moderne exemplaren). “Hoe groot het gevolg ook mag zijn, als de kans op een bepaalde gebeurtenis heel klein is, dan blijft zo’n ramp wiskundig gezien irrelevant”, zegt Sabine Roeser, hoogleraar ethiek van de Technische Universiteit Delft. Waarmee ze eigenlijk wil zeggen dat de voorstanders zo’n gebeurtenis makkelijk kunnen wegcijferen. Te makkelijk.

Met het wegcijferen van een kernramp neem je de zorgen erover niet weg, in feite bagatelliseer je de angsten van een ander. Tegenstanders zullen blijven denken, ja, maar de kans is niet núl. Wat als het wél gebeurt? En er zijn veel meer zorgen rondom kernenergie die kunnen spelen, zoals wie de lusten (de stroom) en de lasten krijgt (zoals horizonvervuiling en de risico’s). Tot slot is er de vraag of we onze kinderen en kleinkinderen kunnen opzadelen met ons radioactieve afval.