Kamp: 'Risico's zijn er altijd, ook bij schaliegas'

In zijn persconferentie over de kwestie schaliegas ging minister Kamp van Economische Zaken uitgebreid in op de geologische aspecten van gas uit schaliegesteente. Zelden spreekt een minister zo in technisch detail, zoals het soort gesteente, organisch materiaal, poreuze zandsteen versus vaste kleisteen (wat niet klopt want poreuze steen is ook vast). Met zijn geologisch exposé komt hij de burger tegemoet die ‘feiten’ wil horen.

Risicosamenleving

Maar de kern van zijn betoog, als toelichting op zijn brief aan de Tweede Kamer over dit onderwerp, spitste zich toch vooral toe op de risico’s die verbonden zijn aan de winning van gas uit schalies. Risico’s zijn er altijd, zo benadrukte hij. Ook aan de grote logistieke operaties noodzakelijk voor de reguliere (conventionele) gas- en oliewinning – zoals het brengen en halen van boortorenpersoneel – kleven risico’s. Hij haalde het voorbeeld aan dat er soms ook helikopters uit de lucht vallen, zoals recent nog; het hoort nu eenmaal bij een ‘risicosamenleving’.

Maar soms slaat de minister de plank mis, want hoe is een ongeval of incident, zoals een helikopterongeluk, te vergelijken met watervervuiling op de lange termijn. Hier speelt immers een hele andere tijdshorizon. Een ongeval raakt het nú, drinkwatervervuiling raakt toekomstige generaties. Een verlaten, afgesloten put waarvoor watervoerende lagen zijn doorboord blijft immers voor de eeuwigheid zitten.

Voorzorgsbeginsel

Bij watervervuiling en het moeten sluiten van drinkwaterputten wordt in de milieuwetenschap het voorzorgsbeginsel (of voorzorgsprincipe) gehanteerd, dat ervan uitgaat dat je geen risico’s moet nemen als je niet zeker weet wat de gevolgen zijn. Op een helikopterongeluk is het voorzorgsbeginsel niet van toepassing. Ook gaat het bij vervuiling van watervoerende aardlagen om onomkeerbare effecten. In een levenscyclusanalyse – een systematische beoordeling van een product – zou je tot een andere ‘weging’ van de milieubelasting komen omdat een onomkeerbaar effect zwaarder zou wegen dan een tijdelijk effect. Zo zou het verdwijnen van een tropisch ecosysteem slechter zijn dan het verdwijnen van een productiebos. Een jong dennenbos kan immers weer gemakkelijk aangelegd worden, bij een (tropisch) ecosysteem is dat niet zo eenvoudig.

Wachten op de MER

Omdat de focus in de schaliegasdiscussie ligt bij de risicobeoordeling, hebben drie ingenieursbureaus de opdracht gekregen om met name de risico’s van schaliegaswinning in kaart te brengen. Zoals de kans op aardbevingen en grondwaterverontreiniging. In de Milieu Effect Rapportage (MER) die komende maand zal volgen – pas hierna neemt minister Kamp zijn definitieve beslissing of de weg naar proefboringen vrij is – komt die milieubeoordeling misschien nog uitgebreider aan bod. Na ronden van inspraak door gemeenten, provincies en andere betrokkenen zal dan in het najaar van 2014 de uiteindelijke beslissing volgen.

Schade in cijfers

Kritiek van milieugroepen is onder meer gericht op het niet (financieel) doorrekenen van de milieugevolgen en landschapsschade. Deze kosten zijn moeilijk te berekenen, zo staat in het rapport aan de Tweede Kamer verwoord.

Aangezien risico’s altijd in meer of mindere mate te beheersen zijn, en een grond voor afwijzing hiermee wegvalt, is de kans klein dat deze vorm van onconventionele gaswinning (onconventioneel omdat schaliegas niet uit zichzelf naar de put stroomt) nog wordt afgeblazen. Het Britse bedrijf Cuadrilla staat al lang klaar om met de proefboringen te beginnen. Het bedrijf is ook actief in Engeland, waar zich volgens de Engelse Geologische Dienst enorme schaliegasvoorraden bevinden.

Eco-warriors

Deze en vorige maand zijn de voorbereidingen van de boringen er door fanatieke actievoerders (eco-warriors worden ze in Groot-Brittannië genoemd) gedwarsboomd. De werkzaamheden van het gasbedrijf moeten er door de politie worden begeleid. In de plaats Balcombe, in het landelijke graafschap West-Sussex, tussen Londen en Brighton, lopen de kosten voor politiebegeleiding al in de miljoenen. Veel anti-schaliegasactivisten komen van elders, maar de weerstand tegen schaliegasboringen is ook lokaal sterk aanwezig.

“Schoon en veilig”

De VVD is sowieso voorstander, de tweede regeringspartij, de PvdA, ook mits de winning ”schoon en veilig” kan worden uitgevoerd. Dit kan echter pas op termijn beoordeeld worden. Oppositiepartijen GroenLinks en de ChristenUnie blijven tegen. Het voornaamste argument van de ChristenUnie is dat de hoeveelheid schaliegas in Nederland te klein is voor alle noodzakelijke grootschalige en industriële ingrepen. D66 zou graag zien dat proefboringen en daadwerkelijke winning worden losgekoppeld, om dit een objectiever beeld van de gasvoorraden zou geven.

Voer voor psychologen

De discussie over schaliegas betekent werkgelegenheid voor technici en geologen, maar vormt óók een uitdaging voor sociale wetenschappers. Een analyse van de besluitvorming is nu al onderwerp van onderzoek, terwijl de boortorens nog gebouwd moeten worden. Zoals een studie (en aankomend boek) van het Rathenau Instituut, dat ook de besluitvorming door de lagere overheden onder de loep wil nemen.

Want die lagere overheden kunnen nog knap lastig worden. Het gaat om Boxtel, Haaren en de Noordoostpolder. Ze zien schaliegaswinning op hun grondgebied niet zitten, maar Den Haag heeft het laatste woord. Vooral Boxtel maakt zich zorgen vanwege de ligging boven een ondergrond met vele breuksystemen, waar het fracken sneller een aardbeving kan triggeren.