Mensen laten graag hun naam achter op vakantielocaties. Blijkbaar doen we dit al eeuwenlang, zo blijkt uit de graffiti die in Pompeï gevonden is. Maar waarom?
In de bast van de monumentale boom in het park is ‘Marko was here’ gekerfd, samen met een datum. De binnenkant van de deur van het openbare toiletgebouw onderweg naar Frankrijk is beklad met een wirwar van schuttingtaal en namen. En zelfs op dat herdenkingsmonument in de stad heeft iemand ‘Suzan’ gekliederd. Onlangs nog bekladde een Nederlandse toerist een muur met een fresco in Herculaneum. Overal op opvallende en bijzondere plekken - vaak in het buitenland - laten mensen hun naam achter. Wat drijft hen hiertoe?
“Eigenlijk is daar niets nieuws aan”, zegt Peter Jan Margry, emeritus-hoogleraar Europese etnologie aan de Universiteit van Amsterdam. “Het is van alle tijden dat mensen de behoefte hebben hun naam achter te laten, vooral op bijzondere of ‘heilige’ plekken. Als je door Rome loopt, zie je overal eeuwenoude graffiti (‘graffiato’ is het Italiaanse woord voor ‘ingekrast’) op historische gebouwen.”
Oudst bekende graffiti
In de tijd van de Romeinen was graffiti zelfs aan de orde van de dag, zo blijkt uit historisch onderzoek. De teksten waren in die tijd meestal nuttig van aard, zoals politieke leuzen, advertenties, prijslijsten, maar regelmatig ook seksueel getint. Ook werden gedichten, namen of liefdesverklaringen in en op muren geverfd en gekerfd. De oudst bekende graffiti uit Pompeji behoort toevallig ook tot de eenvoudigste: ‘Gaius Pumidius Diphilus was hier’, samen met een tijdstempel, die archeologen dateren op 3 oktober 78 v. Chr.
Een ander voorbeeld zijn de vele inscripties die zijn achtergelaten tijdens de Grand Tour, een soort sabbatical in de zeventiende en achttiende eeuw. Welgestelde jongeren werden na hun studie op een tocht van een of meerdere jaren door Frankrijk en Italië gestuurd. Als onderdeel van de opvoeding leerden ze zo over kunst en cultuur en werden ze volwassen.
Territoriaal gedrag
Er is geen systematisch onderzoek gedaan naar dit fenomeen, maar Margry heeft wel een verklaring: “Mensen zijn ijdel, ze willen graag gezien worden. Daarom laten ze hun naam achter op een bijzondere, betekenisvolle plekken. Vaak is dat ergens op vakantie in het buitenland, op een zichtbare plek waar veel mensen komen. Je kan het vergelijken met het maken van een selfie. Iedereen kan zien dat jij daar geweest bent.”
Het namen-schrijven heeft ook wel iets weg van territoriaal gedrag, zoals een hond overal een plasje achterlaat. “Het is speculatie, maar ik zie het als een poging van mensen om een stukje van zichzelf op die plek achter te laten en op die manier hun band met die bijzondere plaats of monument te versterken”, zegt de Duitse psycholoog Jochen Gebauer, hoogleraar aan de Universiteit van Mannheim. “Uit ons onderzoek weten we dat onze naam datgene is waarmee de meeste mensen zich het meest identificeren.”
Margry bevestigt: “Kijk maar naar plekken waar beroemdheden begraven liggen. Bij het graf van Jim Morrison in Parijs bijvoorbeeld - het meest bezochte graf van Père-Lachaise - komen veel fans die hun namen inkerven en briefjes achterlaten op bomen en omringende graven. Het is een manier om hun idool te vereren en tegelijk om zich met hem en de plek te verbinden. Je eigent je het daarmee een beetje toe.”
Graf van Jim Morrison in Parijs
Peter Jan MargryEeuwigheid
Ten slotte is er de wens van mensen om zich te vereeuwigen. Daarom zoeken ze naar manieren om hun stempel te drukken. Sommige mensen proberen een teken van hun bestaan op de aardbol achter te laten via hun werk of hun creaties. Anderen hebben de behoefte om hun naam op muren, schooltafeltjes en monumenten achter te laten, en krassen ‘Bram was here’, onder het motto: zolang deze muur hier staat, zal Bram bestaan. Margry: “Daarmee willen we ons een plekje in de geschiedenis toe-eigenen, in een poging niet vergeten te worden.”
Onze neiging om ons ego aan een belangrijke, betekenisvolle plek te koppelen is kennelijk moeilijk te onderdrukken. Gelukkig zijn we ons er tegenwoordig veel beter van bewust dat we monumenten niet mogen bekladden. “Erfgoed wordt nu beter beschermd, er hangen zelfs camera’s in Pompeji en Herculaneum waardoor die graffiti-artist van laatst meteen kon worden aangesproken”, besluit Margry.