Jezelf gezond zweten

Het klinkt als het begin van een flauwe mop: een Rus en een Fin gingen naar de sauna en deden een wedstrijdje wie het langst in de hitte van 110°C kon zitten. Helaas was de afloop van de Wereldkampioenschappen Sauna in 2010 allesbehalve grappig: de Russische finalist overleed en de Fin liep ernstige brandwonden op. Het betekende het einde van het jaarlijkse evenement dat sinds 1999 werd gehouden.

110°C is extreem, zelfs voor een sauna. Maar bij iets gematigdere temperaturen zou het van oorsprong Finse ritueel wel degelijk gezond zijn. De warmte zou je afweersysteem boosten, en de koude douche na afloop je bloedsomloop stimuleren; mits je op de juiste manier afkoelt. Voeg daar een huidreinigend effect en extra calorieverbranding aan toe, en een dagje sauna lijkt zo ongeveer het beste wat je voor je lichaam kunt doen. Het zou zelfs lijken op de effecten van sporten. Maar wat is er eigenlijk waar van al die gezonde beweringen over de sauna?

Laten we eerst eens kijken wat er gebeurt met je lichaam in de sauna. Bij een saunahitte van rond de 80°C schiet je lijf een beetje in de stress. “Je lichaamstemperatuur is normaal 37°C. In de sauna stijgt die snel naar 38,5°C”, zegt Hein Daanen, hoogleraar thermofysiologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Bij kerntemperaturen van 39 tot 40°C geeft je lichaam al signalen af van overbelasting door hitte. Warmer dan 42°C moet het eigenlijk niet worden, want daar kunnen eiwitten in je cellen niet tegen.

Warmte betekent hard werken voor je hart. Want doordat je bloedvaten in de huid wijd open staan, daalt de hoeveelheid bloed die terugstroomt naar het hart. Je hart moet dan sneller kloppen om het lichaam van voldoende zuurstof te voorzien en om de bloeddruk niet te ver te laten zakken. Voor mensen die bloeddrukverlagers slikken, kan dat zelfs gevaarlijk zijn. En ja, een sneller pompend hart betekent inderdaad extra calorieverbranding, zegt Daanen. Ook lijkt een warm bad - of dus een sauna – de kwaliteit van je bloedvaten te kunnen verbeteren.

Lage bloeddruk

Een lagere bloeddruk is voor veel mensen goed: 1 op de 4 Nederlanders heeft een te hoge bloeddruk. “We weten dat een hoge bloeddruk de kans op hart- en vaatziekten verhoogt”, zegt Dick Thijssen, hoogleraar cardiovasculaire fysiologie aan het Radboudumc. “De sauna helpt de bloeddruk te verlagen.”

Maar daarmee is nog niet alles gezegd, waarschuwt de hoogleraar. “Er zijn de hele dag door allerlei dingen die je bloeddruk beïnvloeden. De sauna is daar een van. Maar het maakt ook uit wat je eet, hoeveel je beweegt en hoeveel stress je hebt bijvoorbeeld.”

Een hogere hartslagfrequentie, een lagere bloeddruk, fittere bloedvaten, calorieverbranding: in die zin lijkt de sauna inderdaad wel wat op sporten. Maar daar houdt de vergelijking ook wel op. De sauna verbetert je conditie, botten, spieren of gewicht niet, benadrukt Thijssen.

Voor sporters kan wennen aan warmte wel nuttig zijn, weet Daanen. Wie niet gewend is aan hitte, presteert slechter en loopt meer risico op een hitteberoerte. Daarom acclimatiseerden atleten ter voorbereiding op de Olympische Spelen van 2021 in een warme ruimte. De sporters konden er daardoor beter tegen als in de hitte van Tokyo hun lichaamstemperatuur harder opliep dan normaal. Acclimatiseren hoeft trouwens niet per se in een sauna of warme ruimte, een warm bad werkt ook.

Omgekeerd werkt het ook: als je fit bent, kun je een wat hogere lichaamstemperatuur verdragen dan wanneer je niet goed getraind bent. Een fit lijf kan daardoor ook wat beter tegen de hitte van een sauna.

Overtrokken gezondheidsclaims

Een paar keer per jaar naar de sauna gaan is dus niet automatisch gezond voor je hart en bloedvaten, zeggen zowel Daanen als Thijssen. Je lichaam past zich alleen aan als het regelmatig onder druk wordt gezet. In dit geval betekent dat dat je bijna dagelijks naar de sauna zou moeten om misschien een beetje effect te krijgen. “Voor de meeste mensen is dat niet haalbaar”, denkt Thijssen.

Ook andere gezondheidsclaims over de sauna zijn wat overdreven, leert navraag bij een aantal andere experts. Het idee dat warmte je afweersysteem versterkt? Daar is emeritus hoogleraar immunologie Huub Savelkoul van Wageningen Universiteit sceptisch over.

“Door de warmte stijgt tijdelijk het aantal neutrofiele granulocyten in je bloed. Dat zijn afweercellen die snel in actie komen tegen virussen en bacteriën. Maar er zijn veel meer cellen nodig om ziekteverwekkers te bestrijden. Bovendien is het effect binnen een dag weer verdwenen.”

En de zuiverende werking van de sauna dan? Volgens menig saunawebsite voert de huid via je zweet afvalstoffen af. “Onzin”, zegt dermatoloog Annemie Galimont van DermaTeam Middelburg en Bravis Ziekenhuis Roosendaal. “Dat kan de huid helemaal niet. Er zullen heus wel wat vuil, bacteriën en dode huidcellen meekomen met het zweet, maar wassen met water en zeep werkt beter. De echte zuiveringsstations van je lichaam zijn je nieren.”

Het klopt wel dat de huid van de saunahitte wat steviger wordt, vertelt Galimont. Meer bloedtoevoer zorgt ervoor dat er meer vocht in de hoornlaag komt. Maar ook dat is slechts tijdelijk.

Afkoelen na de sauna

Gek genoeg gaat het meeste onderzoek over wat warmte doet met je lijf. Maar bij opwarmen in de sauna hoort ook goed afkoelen. Saunawebsites beschrijven daar hele rituelen voor. Koel je af met een waterslang of de koude douche, dan dien je te beginnen bij je rechtervoet, gevolgd door je linkervoet, dan je rechter- en je linkerhand, en ten slotte naar je hart toewerken. Dat zou het terugstromen van het bloed naar je hart bevorderen en je versnelde hartslag weer vertragen.

Thijssen verwijst deze afkoelvolgorde resoluut naar het rijk der fabelen. “Afspoelen met koud water doet helemaal niets met het laten terugstromen van bloed richting het hart.” Toch is te snel afkoelen ook geen goed idee, vertelt hij. Wie zijn hoofd plotseling afkoelt, kan een brain freeze krijgen – vergelijkbaar met de nare hoofdpijn na het eten van ijs op een warme dag.

Koel ook niet te lang, voegt Daanen daaraan toe. “Maximaal 3 minuten in het dompelbad. Je bent de warmte namelijk razendsnel kwijt omdat je bloedvaten nog wijd openstaan. Je bloedvaten vernauwen zich wel weer als reactie op de kou, maar minder snel dan veel mensen denken. Blijf je te lang in het koude water zitten, dan kun je onderkoeld raken.”

Natuurlijk, als de sauna jou ontspanning biedt, moet je het vooral doen, vinden de experts. Ontspanning is altijd goed en verlaagt de hoeveelheid stresshormonen in je lijf, wat op zijn beurt weer ontstekingen kan helpen verminderen. Maar verwacht geen al te grote gezondheidswonderen van een saunabezoekje.