Positief aankijken tegen ouder worden kan leiden tot een langer en gezonder leven. Denken in termen van aftakeling juist níet. "Het verhaal dat je jezelf vertelt over ouder worden maakt uit."
Een paar maanden geleden is Michel Kanters (81) uit Utrecht weer begonnen met hardlopen. Drie keer per week loopt hij vijf kilometer vanuit de wijk Rijnsweerd naar de Uithof, tegenwoordig het Utrecht Science Park. "We gaan al jaren skiën in Oostenrijk. Met de wintersport in het vooruitzicht wil ik wat actiever zijn."
Kanters heeft zijn oude hobby weer opgepakt, daarbij niet gehinderd door zijn leeftijd. Hij kocht een sporthorloge om zijn activiteiten te registreren, iets waar de moderne loper tegenwoordig niet meer zonder kan. "Op de app Strava kan ik zien hoe ver en hoe snel ik heb gelopen. Mijn zoon zit er ook op, en is indirect een stimulans voor me, wat fijn is nu ik wat ouder word."
Het tempo ligt een stuk lager dan dertig jaar geleden, maar hij geeft er niks om. "Het zou demotiverend werken als ik de snelheid die ik toen liep vergelijk met nu. Ik ben met het heden bezig, kijk wat past binnen de mogelijkheden."
Persoonlijke groei of aftakeling
Zo’n houding als Kanters kunnen we het beste allemaal omarmen, als we het onderzoek van de afgelopen dertig jaar mogen geloven. Mensen kijken verschillend aan tegen veroudering. Voor de een gaat ouder worden gepaard met persoonlijke groei, nieuwe dingen leren en doelen stellen. Bij de ander doemt een schrikbeeld op van hulpeloosheid en aftakeling. Het maakt uit. Een schat aan onderzoek wijst erop dat onze gedachten en verwachtingen het fysieke verouderingsproces kunnen versnellen of vertragen.
Vanaf een jaar of vijftig begint het te spelen, volgens Gerben Westerhof. "Vanaf die leeftijd beginnen mensen na te denken over wat ouder worden voor hen betekent." Westerhof is hoogleraar narratieve psychologie en technologie aan de Universiteit Twente. Hij onderzoekt onder meer welke beelden mensen hebben over hun eigen ouder worden en hoe dat samenhangt met hun gezondheid. "Bij ‘ouderen’ denken we overigens vaak niet aan onszelf, maar aan anderen", zegt hij. "Toen mijn oma op haar negentigste naar een verzorgingstehuis ging zei ze: nu zit ik hier met al die oudjes."
Westerhof en zijn collega’s publiceerden recent een overzichtsstudie, waarin ze opvattingen over het eigen ouder worden in relatie tot gezondheid en langlevendheid onder de loep namen. Die relatie is robuust: het idee dat je hebt over je eigen veroudering, hangt samen met je gezondheid later in het leven. Een positieve verwachting over ouderdom kan bijvoorbeeld beschermen tegen hoge bloeddruk en zelfs tegen de ziekte van Alzheimer.
“Het effect op je gezondheid en levensduur is niet zo groot als dat van roken, maar toch vonden wij dat mensen met een positieve kijk op ouderdom gemiddeld enkele jaren langer leven. Substantieel dus.” Dit verband is ook op cellulair niveau terug te vinden. Studies laten zien dat onze subjectieve beleving van ouder worden invloed heeft op de lengte van de telomeren, de beschermende kapjes aan de uiteinden van de chromosomen die door het verouderingsproces steeds korter worden.
Gezond gedrag
Hoe oefent je mindset zijn invloed uit? Wetenschappers vermoeden dat er verschillende mechanismen aan het werk zijn. De meest voor de hand liggende en best onderzochte verklaring is via gedrag. Denken dat je fragiel bent, kan bijvoorbeeld voorkomen dat je gaat sporten, wat zeker de kans op een reeks chronische aandoeningen verhoogt. "Of neem stoppen met roken. Iemand die niet stopt met roken omdat hij denkt dat het op z’n zestigste geen zin meer heeft, blijft doorgaan. Heb je een positiever beeld over je eigen veroudering, dan ben je bereid er nog wat aan te doen. En we weten dat het op elke leeftijd zin heeft om te stoppen", aldus Westerhof.
Er zijn ook directe effecten op fysiologie. "Het meest intrigerende mechanisme, waar nog het minste onderzoek naar is gedaan", aldus Westerhof. Een negatieve kijk op veroudering lijkt vatbaarder te maken voor stress en daarmee de kans op bijvoorbeeld hoge bloeddruk. In een studie van de Amerikaanse verouderingspsycholoog Becca Levy, waarin ouderen mentaal uitdagende taken moesten doen, ging de bloeddruk en hartslag van de groep mensen die er negatieve stereotypen op nahoudt sterker omhoog dan bij de groep die positiever denkt over het eigen ouder worden. Wie zichzelf ziet als hulpeloos, raakt wellicht sneller gestrest door de uitdagingen van het dagelijkse leven, wat het risico op ziekte vergroot.
Een positieve draai
De vraag is hoe je deze kennis kunt inzetten. Op maatschappelijk niveau is het belangrijk om andere beelden van het ouder worden te laten zien, volgens Westerhof, om negatieve stereotypen een positieve draai te geven. Of op z’n minst realistischer te maken. "In de politiek wordt gesproken over een aankomende tsunami van ouderen en onbetaalbare kosten voor de gezondheidszorg. Het helpt voor de beeldvorming niet om ouderen als groep af te schilderen als ziek, zwak en misselijk."
De stereotypen over ouder worden krijgen we vaak al met de paplepel ingegoten. "Toen mijn zoontje drie was deed hij alsof hij krom liep met een stok, als het gesprek over een oudere ging. Op die jonge leeftijd had hij al een beeld paraat."
— Gerben WesterhofHet is ook een goed advies aan mezelf om de mogelijkheden te blijven zien
Op individueel niveau valt er ook wat te veranderen. Percepties kunnen veranderen. Stel je begint plots last te krijgen van je knieën Of je hebt een leuke film gezien, maar hoe heette die hoofdrolspeler ook alweer? Dat zijn de momenten waarop mensen zich oud beginnen te voelen. ‘Senior moments’, noemt Westerhof ze. "Mensen brengen dit soort momenten vaak in verband met ouderdom, waarmee dat ouder worden een verklaring wordt in het verhaal waarom bepaalde dingen hen overkomen."
Verwerp het idee dat een slechte fysieke gezondheid onvermijdelijk is, als je zeventig of tachtig bent. Door gebeurtenissen aan ouderdom toe te schrijven, zijn mensen geneigd die dingen dan maar niet meer te doen, volgens de hoogleraar. "Ga eens na bij jezelf, klopt het beeld dat jij hebt over ouder worden? Dat je met last aan je knieën niks meer kan? Of zijn er toch mogelijkheden? Bezoek een reumatoloog. Probeer je dag in te richten met dingen die nog wel kunnen, zoals een wandelingetje door de buurt."
Vrijheid en autonomie
Toen Westerhof vijfentwintig jaar geleden begon met zijn onderzoek naar ouder worden, was hij jong. Nu nadert hij de zestig. Ook hij heeft zijn senior moments. "Stroever worden, geen vanzelfsprekende conditie meer. Het is ook een goed advies aan mezelf om de mogelijkheden te blijven zien. Veel te blijven wandelen, nieuwe dingen te blijven leren op mijn werk. En ik doe toneel, waarvoor ik teksten uit mijn hoofd moet leren."
Waardeer ook de leuke kanten van het ouder worden, want die zijn er zeker. "Mensen noemen bijvoorbeeld vrijheid en autonomie, zelf kunnen beslissen wat je gaat doen en wanneer. In het werkende leven lukt dat vaak niet. Na hun pensioen hebben veel mensen bijvoorbeeld meer tijd en ruimte om vrienden op te zoeken."
Of doe als Michel Kanters, die met een benijdenswaardige nuchtere blik de jaren trotseert. Naast het hardlopen pakt hij regelmatig de mountainbike, om in Zeist of Lage Vuursche zijn bandensporen achter te laten op de heuvelachtige paden. Heeft hij weleens gedacht ‘hier ben ik nu te oud voor?’ "Hoe kun je dat nou vragen?", reageert hij lachend. Leeftijd en ouderdom, het zegt hem helemaal niks. Zijn adagium: gewoon actief blijven en accepteren wat er op je pad komt. "Ik doe gewoon mijn ding, loop en fiets graag in mijn eentje door het bos. Ik heb niet als doel om de afstand uit te breiden, ik probeer wat ik nu doe gewoon vol te houden." Zijn schema maakt hij zelf. Twee minuten hardlopen, anderhalve minuut wandelen. "En als dat niet meer lukt, stel ik het schema weer bij."
