Hersenen raken blijvend beschadigd door stress in vroege jeugd.

Het babybrein is volop in ontwikkeling vlak na de geboorte. In deze fase van ‘vroege programmering’ laat ernstige stress, volgens UvA-promovenda Eva Naninck, permanente sporen na in het brein. Jongens blijken hier bovendien kwetsbaarder voor te zijn dan meisjes.

16 december 2015

Jonge Syrische vluchteling.
Humanityhouse.org

“Bij ernstige stress moet je bijvoorbeeld denken aan kinderen die vluchten uit Syrië en in een oorlogssituatie zitten. Om te onderzoeken hoe dit op jonge leeftijd het functioneren van het brein permanent aantast, bootsten we stresssituaties na in muismodellen”, zegt Naninck.

Humane studies naar dit soort ernstige situaties gaven richting aan het onderzoek van Naninck. De neurowetenschapper vertelt: “Roemeense kinderen die in de jaren tachtig in weeshuizen werden geplaatst lieten later bijvoorbeeld meer hersenaandoeningen zien, hun hippocampus was kleiner en ze hadden meer moeite met taken die te maken hebben met geheugen en leren.”

Hippocampus in het nauw

De hippocampus is een hersengebied dat specifiek belangrijk is voor de regulatie van je reactie op stress. Stresshormonen hebben een direct effect op deze structuur en beïnvloeden daarmee je cognitieve vermogens, zoals leren en geheugen. Het gebied ontwikkelt zich in het laatste trimester van de zwangerschap tot 9 maanden ná de geboorte. Dat verklaart wellicht waarom het zo kwetsbaar is en permanente schade ondervindt door ernstige stress op zeer jonge leeftijd.

Onderin de hersenen ligt een kleine structuur in de vorm van een zeepaardje: de hippocampus. — Onderin beide hersenen ligt een kleine structuur in de vorm van een zeepaardje: de hippocampus.
Hollandse Hoogte

Net als in de humane studies zag Naninck bij haar muizen dat de hippocampus blijvend was verkleind als ze zich jong in een stressvolle stituatie bevonden. Zij ontdekte verder nog twee andere belangrijke effecten: “We vonden een vermindering van neurogenese – het proces waarbij nieuwe hersencellen worden aangemaakt- én we zagen hierbij heel duidelijke sekseverschillen.”

Gefragmenteerde moederzorg

Dat stress het proces van neurogenese blijvend verandert zag Naninck aan het aantal nieuw gevormde cellen dat uitgroeit tot volwassen hersencellen. Dat aantal was namelijk kleiner in vergelijking met muizen met een stressloze jeugd. “Dit is misschien één van de redenen dat deze groep muizen slechter presteerde op leer- en geheugentaken, maar er is meer onderzoek voor nodig om dit te bevestigen.”

Om een stressvolle situatie na te bootsen kregen de muizen een kooi met relatief weinig nestmateriaal. Hierdoor zorgde de moedermuis minder goed voor haar jongen, omdat ze vaker op pad moest om haar nestje te vervolmaken.

Omdat muizenjongen dusdanig afhankelijk zijn van voeding, warmte en fysieke aanraking voor een gezonde hersenontwikkeling, werd dit proces verstoord door de gefragmenteerde moederzorg. Naninck: “Dit zie je ook in de humane situatie bij verslaafde moeders. Ze zijn wel aanwezig, maar de zorg is niet structureel.”

Bij één van de taken, de Morris watermaze, moesten muizen in een waterbad naar een platform toe zwemmen. Wanneer alle muizen de plek kenden, werd het platform verwijderd. Daarna werd hun ruimtelijk geheugen getest door te kijken of ze weer naar de locatie zwommen waar het platform zat en hoe lang dat duurde.

Sekseverschillen

Naninck zag dat mannetjes over het algemeen slechter presteerde op dit soort leer- en geheugentaken. En, heel opvallend, dat de neurogenese alleen was aangedaan bij deze sekse. “Wat daar precies de oorzaak van is weten we nog niet. Desalniettemin, onderstreept mijn onderzoek dat er bij hersenaandoeningen duidelijke sekseverschillen te zien zijn, net zoals bijvoorbeeld bij hart- en vaatziekten. Uit eerder onderzoek weten wel al dat schizofrenie bijvoorbeeld meer voorkomt bij mannen, en depressie weer meer bij vrouwen.”

Volgens Naninck is het echter nog te voorbarig om te zeggen dat ook menselijke mannen meer lijden onder vroege chronische stress in hun jeugd dan vrouwen. “Daarom is onderzoek naar lange, blijvende effecten van stress en wat we daar aan kunnen doen heel belangrijk.”

Bron