Geef me je poep en ik vertel hoe oud je bent. De bacteriën in je darmkanaal geven een idee van je leeftijd, omdat ze samen met ons ‘oud’ worden. En het mooie is: aan dat microbioom valt te sleutelen.
Dat onze darmen bomvol bacteriën zitten, wordt al in stokoude biologieboeken beschreven. Tegenover onze 30 miljard lichaamscellen staan zo’n 38 miljard (veel kleinere) bacteriën, die bij ons inwonen en in het maag-darmkanaal helpen bij de vertering van voedsel. Maar lang werden die bacteriën vooral gezien als nuttige slopers: ze knippen bijvoorbeeld stevige plantaardige celwanden in stukken, waardoor onze darmen makkelijker voedingsstoffen opnemen.
De laatste jaren wordt steeds duidelijker dat de rol van bacteriën veel meer behelst, vertelt hoogleraar systeemgeneeskunde Jingyuan Fu van de Rijksuniversiteit Groningen. “Tien jaar geleden keek nog vrijwel niemand naar de rol van de darmbacteriën voor ziekte en gezondheid. Nu noemen sommigen het lichaam een grote fermentatiemachine.” De samenstelling van die machine is niet bij iedereen gelijk. Dat beïnvloedt wat er met voeding gebeurt: in de ene machine verwerken bacteriën een maaltijd tot nuttige voedingsstoffen, in de ander tot spul dat ellende oplevert.
Jonge darmbevolking
Daardoor heeft de samenstelling van je microbioom invloed op jou, de woonplek van al dat kleine leven, zo heeft onderzoek inmiddels overtuigend aangetoond. Een gezonde bacteriebevolking gaat gepaard met een gezond lichaam, en omgekeerd. En met de jaren zet ook in de darmen gewoonlijk het verval in. Maar daar valt mogelijk wat aan te doen. Britse onderzoekers voerden in 2022 bijvoorbeeld poeptransplantaties uit tussen jonge en oude muizen. Ze gaven enkele proefdieren eerst stevige antibiotica om hun huidige darmbewoners te doden. Vervolgens kregen de muizen ontlasting van andere dieren te eten. Op die manier maakten ook de bijbehorende bacteriën een verhuizing, en werden de muizen voorzien van een nieuwe darmpopulatie.
Wat bleek? Bij verplaatsing van ‘oude’ bacteriën naar jonge muizen, traden ook verouderingskenmerken in. De onderzoekers zagen kleine ontstekingen in de darmen en het brein ontstaan, zoals vaker op hoge leeftijd. Omgekeerd frissen jonge bacteriën een oude muis juist op: oudjes gingen meetbaar beter functioneren met een verjongd darmflora. Niet alleen dieren verouderen dus, ook de samenstelling van hun microbioom, en die twee beïnvloeden elkaar. Daardoor zorgt een jongere darmbevolking ook voor een jongere darmeigenaar.
Maar waarin verschillen een jong en een oud darmflora dan? Bacteriën worden niet krakkemikkig, maar de samenstelling van hun gemeenschap verandert. Zoals in veel studies zagen de Britse onderzoekers dat de diversiteit van het microbioom bij oude muizen behoorlijk afnam. Een diverse bacteriepopulatie geldt als een teken van gezondheid, vertelt Fu. Ze werkt mee aan het onderzoeksproject Lifelines, waarbij de gezondheid van 167 duizend mensen uit Noord-Nederland over tientallen jaren wordt gemonitord. Sinds kort wordt ook het microbioom van een deel van de deelnemers geanalyseerd.
“Over het algemeen blijkt de diversiteit van het microbioom op hogere leeftijd af te nemen. Op basis van de diversiteit en enkele andere kenmerken kun je vrij goed inschatten hoe oud iemand is.” Sommige mensen ontlopen die wetmatigheid, en tonen daarmee het belang van darmdiversiteit: juist deelnemers aan Lifelines die heel oud worden, hebben op hogere leeftijd vaak nog een divers microbioom.
Hulpjes en lastpakken
Op welke manier doet diversiteit dan goed? In een divers darmflora lijkt een gezond evenwicht te bestaan tussen gezonde en minder gezonde bacteriën. Gaandeweg wordt duidelijk dat de eencelligen nuttig én hinderlijk kunnen zijn, legt Fu uit. “Cellen hebben allerlei voedingsstoffen nodig, waarvoor ze afhankelijk zijn van bacteriën in je darmen. Langs die weg beïnvloedt het microbioom hun functioneren.” Darmbacteriën vormen bijvoorbeeld een schakel voor de verwerking van enkele vitamines, stoffen die ons lichaam zelf niet kan aanmaken. Goede opname vereist regelmatig wat sleutelwerk van darmbacteriën. Als de benodigde bacteriën onvoldoende aanwezig zijn, komt ons lichaam dus moeilijker aan broodnodige voedingsstoffen.
Omgekeerd kan een overdaad aan slechte darmbacteriën schadelijk uitpakken. De gezondheidsrisico’s van rood vlees zijn bijvoorbeeld mede afhankelijk van je microbioom, legt Fu uit. Rood vlees bevat relatief veel choline. Dat is van zichzelf een nuttige voedingsstof, maar bepaalde darmbacteriën kunnen choline omzetten in trimethylamine (TMA). In de lever kan dat vervolgens overgaan in trimethylamine N-oxide (TMAO). Het is complexe chemie, maar van TMAO is aangetoond dat het de kans op hart- en vaatziekten verhoogt. Als ongewenste darmbacteriën choline omzetten, ruil je dus een gezonde stof in voor het gevaarlijke TMAO, vertelt Fu. “Dat toont hoe interacties tussen voeding, darmbacteriën en het lichaam kunnen leiden tot een verhoogd risico.”
— Stijn MeijnikmanMet een halve liter energydrink doe je je darmflora echt geen plezier
De invloed van darmbacteriën is zo groot dat eenzelfde maaltijd voor de ene persoon ongezonder kan zijn dan voor de ander, vertelt Stijn Meijnikman van het Amsterdam UMC. Hij onderzoekt verbanden tussen het microbioom en metabole ziektes. “De darmsamenstelling bepaalt echt welke stoffen er uit voeding wordt gehaald. Bij een gezond microbioom heeft een keertje iets ongezonds eten ook minder impact.”
Superfood voor de darmen
Alle reden dus om in te zetten op een gezond darmflora. Wat er leeft in onze darmen kunnen we gelukkig sturen. Een poeptransplantatie is voor gezonde mensen te ingrijpend, maar met leefstijl kun je ook al heel wat bereiken. “Bewegen helpt, maar vooral het dieet heeft grote invloed,” vertelt Meijnikman. “Binnen 24 uur kan je voeding al enige invloed hebben op de samenstelling van het darmflora.” Een divers voedingspatroon met genoeg groente en fruit is ook voor darmbacteriën belangrijk. Daarbij vormen vezels een soort superfood voor de eencelligen. “Die moeten langer fermenteren in de darmen, waardoor ze allerlei bacteriën aan de gang houden. Snelle suikers vliegen er zo doorheen.”
Dat wijst wel op de keerzijde van het aanpassingsvermogen van het microbioom. Een goed dieet helpt enorm, maar ook slechte voedingskeuzes blijven niet zonder gevolgen, vertelt Meijnikman. “Sommige mensen beginnen de dag met een halve liter energydrink. Daar doe je je darmflora echt geen plezier mee.” Een gezond microbioom blijft alleen in stand als je de bacteriën daaronder ook een beetje vertroetelt. Waar zij van houden matcht niet altijd met onze eigen voorkeuren. “In een blikje energydrink zitten geen nuttige voedingsstoffen. Dat is puur vergif. Van de snelle suikers kun je geen complexe moleculen maken, die je lichaam ook nodig heeft.” Als energydrink vaste prik is en de schijf van vijf bepaald niet, dan heeft dat ook op langere termijn consequenties. In de darmregio vindt een kaalslag plaats, waarbij nuttige bacteriën het onderspit delven. Daardoor peuteren de darmen voortaan minder nuttige voedingsstoffen los uit maaltijden.
Ook minder bewuste keuzes kunnen het darmflora trouwens veranderen. Medische behandelingen hebben vaak een desastreus effect op de bewoners van onze darmen, vertelt Meijnikman. “Medicijnen kunnen heel slecht uitpakken. Maagzuurremmers hebben bijvoorbeeld een gigantische invloed op de darmflora.” De zuurgraad verandert daardoor en bepaalde bacteriën vinden dat heerlijk. “Die bacteriën verdringen andere dan volledig.” Antibiotica zijn eveneens ingrijpend voor het darmlandschap. Mede daardoor is de darmflora er bij ziekten vaak slecht aan toe, wat de kans op herstel geen goed doet.
Slim toilet
Kennis over het belang van het microbioom echt toepassen, is dus behoorlijk complex. We hebben niet op alles invloed. Dat geldt wel voor ons dieet, maar leefstijlingrepen zijn notoir ingewikkeld. Ook nu de darmbacteriën hun wensenlijstje duidelijker kenbaar maken, hoeven fastfoodketens niet gelijk te vrezen voor hun omzet. Voedsel vol vet en suiker blijft nou eenmaal aanlokkelijk.
Toch kan de kennis over het microbioom op termijn veel gezondheidsvoordelen opleveren, verwachten Meijnikman en Fu. Poeptransplantaties zijn weliswaar te radicaal, maar het darmflora af en toe bijplussen met capsules vol nuttige bacteriën is mogelijk wel haalbaar. Daarbij helpt het als we ons darmflora beter leren kennen, vertelt Fu. “Misschien hebben we op een dag een slim toilet, dat automatisch de ontlasting analyseert.” Zo zou je leren voor welk voeding je gevoelig bent en wat je darmbacteriën juist enorm goed doet. Dan vertelt poep niet alleen je leeftijd, maar ook hoe je die zoveel mogelijk oprekt in goede gezondheid.
