Naar de content

'Je kunt echt het verschil maken door thuis te blijven'

Interview met ethicus Andreas Schmidt over de coronacrisis

Een mondmasker dat op de weg ligt
Een mondmasker dat op de weg ligt
Unsplash

Jouw keuze om thuis te blijven kan een verschil maken van leven en dood. Ethicus Andreas Schmidt laat zien hoe het consequentialisme ons sturing kan geven in de huidige coronacrisis.

17 maart 2020

Het coronavirus is onder ons en zal voorlopig onder ons blijven, zo maakte premier Rutte maandagavond bekend. Toch moeten we het aantal besmettingen zo laag mogelijk houden om kwetsbare burgers te beschermen en het gezondheidssysteem niet te overbelasten. De overheid doet een beroep op solidariteit en gezond verstand. Maar hoe maken we de juiste ethische afwegingen in deze crisis?

Ethicus Andreas Schmidt is verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen en doet onderzoek naar gezondheidsethiek en het consequentialisme, een stroming in de ethiek. Volgens het consequentialisme wordt de wenselijkheid van wat je doet bepaald door de gevolgen ervan.

De consequentialisten geven goede redenen om voorzichtig te zijn, stelt Schmidt. “Als jij besluit om met lichte klachten naar buiten te gaan, dan kan dat verstrekkende gevolgen hebben. Iedereen heeft de juridische verantwoordelijkheid om zich aan de regels te houden die de overheid ons oplegt, maar we hebben ook de morele verantwoordelijkheid om ons een beetje in te houden.”

Sommige mensen zullen denken: er blijven al zoveel mensen thuis, dan maakt het toch niet zoveel uit als ik wel in de trein stap en naar het werk ga?

“Dit is een redenering die je vaak hoort als argument tegen het consequentialisme. Als iedereen zich aan de regels houdt behalve ik, dan valt het wel mee met de gevolgen. In veel gevallen klopt dat, maar in dit geval niet. Je kunt echt het verschil maken door thuis te blijven.”

“Het gaat erom dat je oog krijgt voor de verstrekkende effecten van je handeling. Als jij jong en gezond bent, zul je niet zo snel overlijden aan het virus. Maar door de straat op te gaan, kun je wel anderen besmetten. Als jij twee personen besmet, en die personen besmetten ook weer drie mensen, dan gaat het heel hard. We hebben in Italië gezien hoe snel die exponentiële curve omhoog kan schieten. Het is dan onvermijdelijk dat het virus ook kwetsbare groepen treft.”

“Jouw keuze om naar buiten te gaan met lichte klachten is dus heel belangrijk, ook al ben je maar een individu. De consequentialisten geven goede redenen om voorzichtig te zijn. Als individu kun jij het verschil maken van leven en dood voor een andere persoon.”

Ons gezondheidssysteem is niet toegerust op een grote hoeveelheid zieken. Welke mensen stuur je dan naar huis?

 Wikimedia Commons

Als de curve omhoog schiet, lopen we tegen een nieuw ethisch probleem aan. Ons gezondheidssysteem is onvoldoende toegerust op een plotselinge grote hoeveelheid zieken. Nederlandse ziekenhuizen vrezen ‘code zwart’. Artsen moeten dan kiezen welke coronapatiënten geholpen worden en welke niet.

“Ook daarover is veel discussie onder ethici. Als je niet genoeg bedden hebt, welke mensen stuur je dan naar huis? Dat is een heel lastig dilemma. Vanuit een consequentialistisch perspectief zou je kunnen zeggen dat je moet focussen op de vraag: hoeveel extra levensjaren in goede gezondheid kan ik aan deze patiënt toevoegen?”

“Ethici hebben het ook wel over zogeheten QALY’s (quality-adjusted life year). Als door een interventie de levensverwachting wordt verlengd met één jaar in goede gezondheid, dan is de uitkomst één QALY. De vraag is dus: hoeveel QALY’s kun jij toevoegen aan deze patiënt? Ik wil benadrukken dat het een extreem moeilijke beslissing is, maar als je zo’n lastige keuze moet maken, dan lijkt het mij gerechtvaardigd om jongere mensen prioriteit te geven.”

Druist het niet in tegen ons rechtvaardigheidsgevoel als we juist de zwakke mensen weigeren?

“Sommige ethici benadrukken dat het juist gerechtvaardigd kan zijn. Zij beroepen zich op het fair innings argument. Een tachtigjarige heeft al veel levensjaren gehad en kunnen we met een behandeling misschien nog tien extra levensjaren geven. Een dertigjarige heeft nog weinig levensjaren gehad en kunnen we waarschijnlijk vijftig extra levensjaren geven. Vanuit die redering kan je stellen dat een dertigjarige meer recht heeft op een ziekenhuisbed.”

Vanuit het consequentialisme kan je ook redeneren dat we beter iemand kunnen behandelen met een goede baan dan iemand met een strafblad.

“Dan ga je ervan uit dat iemand met een strafblad minder waard is dan iemand met een goede baan. De vraag is: klopt dat wel? In een hypothetische en geïsoleerde situatie zou je misschien zo’n keuze maken. Stel, je bent aangespoeld op een onbewoond eiland en in het water liggen twee drenkelingen: de een is alleskunner en de ander is een lui persoon die veel problemen maakt. Je kunt er maar eentje redden. Dan is het misschien niet zo gek om de alleskunner prioriteit te geven.”

“In de praktijk werkt het niet zo. Er is geen arts die zo denkt als zij of hij aan het bed van een patiënt staat. Bovendien moet je je afvragen of het goed is voor de maatschappij als je systematisch zulke afwegingen maakt. Vaak weet je niet precies wat een persoon aan waarde toevoegt. Het consequentialisme leert ons naar de gevolgen te kijken, maar leert ons evengoed dat we de gevolgen niet altijd kunnen overzien.”

“Het kan zelfs wenselijk zijn om in verschillende sociale omgevingen andere afwegingen te maken. Het rechtssysteem moet zich bezighouden op juridische rechtvaardigheid. Evenzo werkt de gezondheidszorg het beste als ze zich louter op gezondheid richt.”

ReactiesReageer