Je grenzen worden bewaakt door een meeuw

Onopvallend glijdt een meeuw over natte akkers en bospercelen. Maar als je wat beter kijkt lijkt er iets niet te kloppen. Deze vogel klapt helemaal niet met zijn vleugels en ook vliegt hij nogal snel. Wanneer je inzoomt komt de aap uit de mouw: aan zijn staart draait een geruisloze propeller. Dit is de nieuwe AVES-drone van het bedrijf The Drone Bird Company uit Enschede die afgelopen mei werd aangekondigd.

Jan-Willem van den Eijkel is sinds dit jaar de baas van het bedrijf en zegt dat ze veel werk hebben gestoken in het ‘echt’ laten lijken van de drone. Het belangrijkste is daarbij het silhouet van de vogel, dat je van een afstandje ziet. “De meeuw heeft een lastige vleugel, een soort M-vorm”, zegt hij. “Het is moeilijk hiermee te vliegen zónder stabiliserende staartvin (die bijvoorbeeld een vliegtuig wel heeft – red.). Het huidige model ontstond na uitvoerige berekeningen en testen in een loods.”

Wat gaat de drone straks doen? Van den Eijkel ziet een rol voor AVES bij het bestrijden van stropers in nationale parken in Afrika en is daarover al in gesprek. Ook worden er deals gesloten met grensbewakers. Dat roept vragen op, mag je met onopvallende drones zomaar mensen in de gaten houden?

Van den Eijkel heeft gesprekken gevoerd en zegt een principe-overeenkomst te hebben voor de verkoop van twee AVES-drones voor grensbewaking. Hij wil niet zeggen welke partij dit is. “Zij willen er ‘illegale activiteiten’ rondom een grens mee opsporen. Bijvoorbeeld mensen die zonder toestemming de grens oversteken.” Weer een andere mogelijkheid is om de drone te voorzien van afluisterapparatuur of radio-apparatuur die een frequentie blokkeert, waarmee hij interessant wordt voor inlichtingendiensten.

Gezichtsherkenning

Is het mogelijk om iemand aan de hand van het gezicht te herkennen en onopvallend te volgen vanuit de lucht? Van den Eijkel zegt dat dit nu niet tot de mogelijkheden behoort. “Op onze operatiehoogte van honderdvijftig meter met onze apparatuur lukt dat niet. Ik ben al blij als ik op beelden een mens van bijvoorbeeld een hond kan onderscheiden”, zegt hij. “Het hangt natuurlijk af van de camera’s die je meeneemt. Misschien zijn er mogelijkheden als je voor de beste en allerduurste spullen gaat. Ik heb het dan over apparatuur van militaire klasse.”

Mark Coeckelbergh is techniekfilosoof van de Universiteit van Wenen en is er niet gerust op. “Ik geloof dat er uiteindelijk drones worden ingezet met technologie voor gezichtsherkenning”, zegt hij. “Je kunt die technologieën combineren, wie zegt dat degene die zo’n drone koopt er geen betere techniek aan hangt die wel mensen herkent?”

Het resultaat is volgens hem een krachtig middel om bijvoorbeeld grote menigtes zoals demonstraties te volgen. Hij speculeert over een situatie waarin een onopvallende drone met een vlucht over de menigte een groot deel van de gezichten registreert en opslaat. “Iedereen heeft het recht om te demonstreren, en dat zou je op deze manier aardig kunnen uithollen”, zegt hij.

Zelfs in Nederland kun je daar al vraagtekens bij zetten, zegt Smits. Ze vertelt dat na de inzet van drones door de politie in Den Haag afgelopen maart enkele partijen in de gemeenteraad daar zorgen over uitten. De veiligheidsregio gaat over deze inzet, maar die is slechts achteraf te controleren. De bezorgde raadsleden vonden de mogelijkheden voor democratische controle daarmee te beperkt.

Smits denkt dat we nogal naïef zijn in het gebruik van dit soort technieken. “Ze worden vaak gepresenteerd als een middel dat precies hetzelfde doet als dat wat de politie toch al deed. Maar we moeten niet doen alsof deze technieken allemaal ‘neutraal’ zijn. Het wordt makkelijker om de privacy van de burger te schenden.”

Coeckelbergh is ook waakzaam. “Ik denk niet dat deze technieken intrinsiek slecht zijn, maar je moet nooit achterover leunen bij de introductie ervan”, zegt hij. “Hou ze kritisch in de gaten, want het schept veel nieuwe mogelijkheden, ook voor meer autoritaire regimes zoals in China of Rusland. In Nederland en België kun je je los van specifieke toepassingen afvragen wat het doet met het vertrouwen van de burgers in de rechtstaat wanneer je dit soort nepvogels inzet. Dit vertrouwen is essentieel in een democratie.”

Hoe kunnen we dit controleren? En waar ligt de verantwoordelijkheid, bij de verkopers van de drones? “Zij kunnen zeker nadenken over aan wat voor soort partijen ze dit willen verkopen”, zegt Coeckelbergh. “Maar als de ene ondernemer er voor kiest niet te verkopen, dan komt er misschien een andere. In die zin zijn er wetten nodig om een gelijk speelveld te creëren. Het probleem van wetgeving is alleen dat deze altijd achter loopt.”