Je brein in een computer

Google-man Ray Kurzweil weet het zeker. Over pakweg dertig jaar beschikt de mensheid over krachtige computers die een bewustzijn als het onze zullen hebben en nog slimmer zullen zijn dan wijzelf. Door onze eigen herinneringen en gedachten over te hevelen in deze silicium krachtpatsers, zouden we feitelijk eeuwig door kunnen leven. De uitvinder en futuroloog beschrijft zijn ideeën in het boek How to Create a Mind: The Secret of Human Thought Revealed. Hierin schetst hij ons brein als een – weliswaar extreem – complexe ‘machine’, waarvan de basisprincipes echter relatief simpel zijn en daarom gesimuleerd zouden kunnen worden door computers.

Je brein in een apparaat, een bijzonder idee. “En op zich niet onmogelijk”, zegt Paul Tiesinga, hoogleraar Neuroinformatica aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. “Alleen is dat nog tamelijk ver weg. Bij Kurzweils idee over het ‘downloaden’ van een brein in een computer vraag ik me meteen af: hoe ga je die gedachten dan meten? Deze liggen opgeslagen in de minuscule verbindingen tussen je hersencellen.”

Tiesinga is voorzichtig, maar schiet de ideeën van Kurzweil niet direct af, zoals andere neurowetenschappers. En dat is misschien ook wel begrijpelijk, want hij werkt zelf aan computermodel van het menselijke brein: als een van de hoofdonderzoekers binnen het Human Brain Project (HBP).

“Wel is het zo dat we waarschijnlijk een redelijke grip hebben op het sterker zwakker worden van de verbindingen tussen neuronen, een proces dat wij neurodynamica noemen. Maar wat er binnenin een neuron precies gebeurt is moeilijker te doorgronden en simuleren. Ook wordt het simuleren van cognitieve processen een erg lastige klus: we begrijpen simpelweg nog niet hoe dat werkt.”

Bovendien moeten we niet vergeten hoe enorm complex ons brein is. “Als je kijkt naar het aantal hersencellen, zo’n 100 miljard, en de verbindingen tussen die neuronen, ongeveer 10.000 per stuk, dan explodeert het aantal mogelijkheden waarop je brein in elkaar kan zitten: dan praat je over zo’n 2^{10.000.000.000.000.000.000.000} opties.”

Dit heeft op zijn beurt weer consequenties voor je meetapparatuur: een snelle ‘huis-tuin-en-keuken-computer’ zal niet meer voldoen. De simulatie van ons brein vereist een supercomputer waarmee je op een zo efficiënt mogelijke manier zoveel mogelijk neuronen kan simuleren. En dat is volgens Tiesinga niet alleen een kwestie van brute rekenkracht. “Zo’n breinmodel produceert gigantische hoeveelheden data. Omdat niet alles bewaard kan worden, moet razendsnel beslist worden of dit moet worden bewaard of dat het de prullenbak in kan.”

Wat als we op play drukken?

Oké, het is dus wel duidelijk dat Ray Kurzweil op de technische feiten vooruitloopt. En behoorlijk ook. Maar stel dat het ons allemaal lukt, dat we ons brein tot op moleculair niveau kunnen nabouwen. Wat als we straks op play drukken? Hebben we dan daadwerkelijk een individu gecreëerd, dat in Kurzweils woorden ‘minstens net zo intelligent is als wijzelf’?

Tiesinga denkt dat het zo’n vaart niet zal lopen. “Waarschijnlijk zullen we alleen basale functies van het brein tot in detail kunnen simuleren: we zullen geen ‘geest’ creëren. Onder andere omdat we geen ervaringen in het model zullen stoppen. En in zekere zin zijn wij onze ervaringen.”

Bewustzijn ‘bouw’ je niet

Neurofilosoof Pim Haselager is het daar mee eens, en legt uit waarom. “Een belangrijk onderdeel van onze ‘geest’ is ons bewustzijn. En bewustzijn ‘bouw’ je niet, dat moet ontstaan.” Haselager is universitair hoofddocent Kunstmatige Intelligentie, ook aan de Radboud Universiteit Nijmegen. “En daarvoor zijn twee dingen nodig: ervaringen – of zoals ik het zie: een interactie met de omgeving – en de samenwerking met een lichaam.”

“Om een computer bewust te laten worden, moet hij kunnen gaan snappen wat hij waarneemt, en hiervan kunnen leren.” Wij kunnen dit door onze ervaringen, gedachten en gevoelens te gebruiken, legt Haselager uit. “Maar die bezit je niet vanaf het ene op het andere moment: die ontwikkelen zich organisch, en daarvoor heb je interactie met de omgeving nodig. Een supercomputer dus ook.”

“Om te beginnen met de meest filosofische vraag van allemaal: hoe weet je zeker of een computer of robot bewust is? Een computer kan daar van alles over beweren, want je kunt hem programmeren om dit te doen. Koud kunstje om hem te laten zeggen: ‘Ik besta’, of ‘Ik denk dus ik ben’. Maar qua beleving kan hij dan nog steeds als een ijskast zijn: hij voelt niets.”

“De enige persoon van wie ik honderd procent zeker weet dat er gevoel in zit”, zegt Haselager, “Dat ben ik zelf. Doordat ons gesprek normaal verloopt, heb ik het idee dat jij dit ook bent. Maar dit is pure projectie: voor hetzelfde geld ben jij een zombie.” Dat probleem heb je ook altijd met robots, legt Haselager uit, en in versterkte mate, omdat ze zo anders in elkaar zitten. “Pas als een robot zich gedurende de tijd overtuigend gedraagt, kan het aannemelijker worden dat hij bewustzijn als het onze heeft.”

Het Frankenstein-effect

Het Frankensteinprobleem is een ethische zorg. Grote kans dat als we bewustzijn willen simuleren, we dit niet in één keer goed doen. Dan moeten hersenonderzoekers zich achter het oor krabben: mag je onverhoopt cognitieve wangedrochten scheppen? Is dit ethisch onverantwoord of zelfs gevaarlijk? Volgens de Britse media wel.

Wilde ideeën

Toch denkt Haselager dat dit alles eigenlijk nog niet zo relevant is. Er is een groot gat tussen theorie en praktijk, tussen simulatie en implementatie. “Ik denk dat we voorlopig alleen kunnen denken aan simulatie, ondanks alle wilde ideeën van Ray Kurzweil over het downloaden van gedachten. Kurzweil denkt – niet dat hij een neurobioloog is, ofzo – dat we in 2045 ons brein hebben nagebootst. The real thing. Dat we dan ook onsterfelijk worden. Kurzweil is tegen die tijd bejaard geloof ik, dus dat komt hem waarschijnlijk hartstikke goed uit.”