Is vlees kankerverwekkend? volgens de WHO

Deze week hadden alle media het erover. Van bewerkt vlees krijgen we kanker, de worstjes kunnen we maar beter laten staan. Maar het onderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waar alle berichten zich op baseerden, bevat een genuanceerdere boodschap.

30 oktober 2015

‘WHO: Knakworst is kankerverwekkend’ kopte de internetredactie van Trouw. ‘Bad Day For Bacon: Processed Meats Cause Cancer, WHO Says’, kopte NPR. Hart van Nederland kopte zelfs: ‘Knakworstjes ongezonder dan asbest’. Het persbericht dat de WHO 26 oktober naar buiten bracht, verspreidde zich razendsnel.

Mogelijke effecten

Het bericht is gebaseerd op onderzoek van de International Agency of Research Into Cancer, onderdeel van de WHO. Zij analyseerden achthonderd verschillende studies die de relatie tussen vlees en kanker onderzochten. De resultaten verschenen in The Lancet Oncology.

Het IARC deelt het mogelijke kankerverwekkende effect van stoffen in vier categorieën in:
In groep 1 staan stoffen waarvan is bewezen dat ze kanker veroorzaken, zoals tabak, asbest, ethanol (in alcoholische dranken).
In groep 2A staan stoffen die ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’ zijn en in groep 2B stoffen die ‘mogelijk kankerverwekkend’ zijn.
In groep 3 staan stoffen die niet in te delen zijn vanwege het ontbreken van voldoende data.
In groep 4 staan stoffen die ‘waarschijnlijk niet’ kankerverwekkend zijn.

In het persbericht van de WHO staat het volgende over de conclusies uit het onderzoek van de IARC: Allereerst: ‘rood vlees is waarschijnlijk kankerverwekkend voor mensen (groep 2A), gebaseerd op beperkt bewijs dat het eten van rood vlees kanker veroorzaakt en sterk mechanistisch bewijs voor een kankerverwekkend effect. Deze relatie werd vooral bij dikkedarmkanker gezien, maar ook voor alvleesklierkanker en prostaatkanker.’

Onder rood vlees valt het vlees dat een donkerrode kleur heeft voordat het gebakken wordt. Zoals bijvoorbeeld lamsvlees of koeienvlees.

Over bewerkt vlees zegt de WHO het volgende in het bericht: ‘Bewerkt vlees is kankerverwekkend voor mensen (groep 1), gebaseerd op voldoende bewijs in mensen dat het eten van bewerkt vlees dikkedarmkanker veroorzaakt’.

Bewerkt vlees is vlees dat niet vers verkocht wordt. Het is bijvoorbeeld gerookt of gezouten. Voorbeelden zijn knakworstjes, salami-worst en ham.

Deze categorieën zeggen iets over de kracht van het bewijs waarmee is aangetoond dat een stof kankerverwekkend is. Ze zeggen niets over hoe gevaarlijk een stof is, of over hoe groot de kans is dat je na het binnenkrijgen van de stof kanker krijgt. Het zegt alleen hoe zeker het is dat een stof kankerverwekkend is.

Om een vergelijking te maken. Je kunt een behoorlijke val maken door op een rondslingerend speelgoedautootje te gaan staan. Een speelgoedautootje kan dus een ongeluk veroorzaken, net als een gewone auto. Dat is bewezen. Maar de kans dat dit gebeurt is niet heel groot. De lichamelijke schade die je ervan oploopt zal bovendien niet zo erg zijn als bij een auto-ongeluk op de snelweg. Als je beide zou moeten categoriseren in een systeem als het IARC hanteert, zouden ze in dezelfde categorie vallen. Ze zijn namelijk beide ‘bewezen in staat ongelukken te veroorzaken.’

Relatief risico

Waarschijnlijk komt een deel van de ophef door een zinnetje verderop in het persbericht: ‘De deskundigen concludeerden dat iedere dagelijks gegeten portie van 50 gram bewerkt vlees, de kans op dikkedarmkanker met 18 procent verhoogt.’
Dat klinkt als heel veel. Maar het gaat hier om een relatief risico. In het onderzoek vergeleken de wetenschappers het risico van mensen die het meeste bewerkte vlees per dag aten, met mensen die het minste vlees per dag aten.
In absolute getallen. In Nederland krijgt één op de twintig mensen in zijn of haar leven darmkanker. Op iedere 1000 mensen zijn dat dus 50 darmkankerpatiënten. Uitgaande van de studie van het IARC betekent dat wie het minste bewerkte vlees eet, iets minder kans heeft op het ontwikkelen van darmkanker. Ongeveer 45,5 van de 1000. Van de mensen die het meest bewerkt vlees eten, zullen ongeveer 54,5 darmkanker krijgen. Dat zijn er 9 meer dan in de groep mensen die ‘weinig vlees’ eten. Dat is zeker niet verwaarloosbaar, maar ook geen reden om direct te stoppen met het eten van vlees.

Er zijn tal van andere oorzaken die een veel groter risico vormen op het ontstaan van dikke darmkanker, zoals een genetische aanleg, roken en gebrek aan beweging. Zoals in de infographic hierboven te zien is, veroorzaakte roken in 2011 in het Verenigd Koninkrijk bij 64.500 mensen kanker. Vlees was bij 8800 mensen de boosdoener.
Daarnaast is er ook nog de pechfactor. Je darmen hebben een lengte van ruim acht meter. Over die gehele lengte bevinden zich cellen die zich dagelijks delen. Bij iedere keer delen, kunnen mutaties in het DNA sluipen. En die foutjes kunnen tot kanker leiden. Daar heb je helaas zelf geen enkele invloed op.