Luchtvervuiling mogelijk schadelijk voor de nieren

Luchtvervuiling veroorzaakt ernstige gezondheidsproblemen, zoals longaandoeningen en schade aan hart en vaten. Onderzoek in Amerika heeft nu ook een mogelijk verband gevonden met nierschade.

30 oktober 2017

In Europa overlijden jaarlijks meer dan vierhonderdduizend mensen vroegtijdig door fijnstof, bleek uit een schatting door het Europees Milieuagentschap (EEA). Wegverkeer, landbouw, energiecentrales, industrie en huishoudens veroorzaken de meeste luchtverontreiniging in Europa.
Photo by Elias Ehmann on Unsplash

In Europa overlijden jaarlijks meer dan vierhonderdduizend mensen vroegtijdig door luchtvervuiling. Een klein beetje fijnstof in de lucht verhoogt al het risico op longkanker, zelfs bij concentraties lager dan de normen van de Europese Unie, bleek uit een grootschalige epidemiologisch onderzoek in Europa (ESCAPE, European Study of Cohorts for Air Pollution Effects). Maar fijnstof is ook in verband gebracht met andere risico’s, zoals een hoge bloeddruk en beroertes.

Dat luchtvervuiling ook mogelijk effect heeft op andere plekken in het lichaam, werd onlangs weer benadrukt door een nieuw onderzoek in Amerika. Langdurige blootstelling aan luchtvervuiling verhoogt namelijk de kans op nierschade, schrijven klinisch epidemioloog Ziyad Al-Aly en zijn collega’s in the Journal of the American Society of Nephrology. Uit de gegevens van bijna 2,5 miljoen Amerikaanse veteranen bleek dat aan hoe meer fijnstof ze bloot waren gesteld, hoe hoger het risico was dat ze gedurende hun leven nierschade, nierziekte of volledig nierfalen ontwikkelden. Al-Aly werkte samen met collega’s van het Veterans Affairs Saint Louis Health Care System, Washington University School of Medicine en Saint Louis University.

Hoeveel fijnstof is toegestaan?

Luchtvervuiling wordt aangeduid als de hoeveelheid fijnstof in de lucht: deeltjes kleiner dan 2,5 micrometer in doorsnede (PM_2,5), onzichtbaar voor het blote oog. Hoe hoger de concentratie, hoe meer de lucht vervuild is. In de Verenigde Staten is de milieunorm op 12 µg/m³ gesteld. “Maar zelfs hoeveelheden fijnstof onder die norm waren al schadelijk voor de nieren”, zegt Al-Aly. “Dat doet vermoeden dat er geen veilige hoeveelheid bestaat voor fijnstof in de lucht.”

In Europa ligt de jaarlijkse grenswaarde wat hoger: 25 µg/m³. Maar in 2015 werd zeven procent van de stedelijke bevolking in de EU nog blootgesteld aan fijnstofniveaus boven die grens. En maar liefst 82 procent kreeg te maken met de nog strengere advieswaarde van de Wereldgezondheidsorganisatie (10 µg/m³).

Bekijk hier een interactieve kaart van de hoeveelheid fijnstof in de wereld.

Fijnstof Europa 2015 — European Environment Agency (EEA)

Er is nog weinig onderzoek gedaan naar het effect van luchtvervuiling op de nieren. Een recente studie van ESCAPE vond een mogelijk verband tussen luchtvervuiling en nierkanker, maar een ander onderzoek in Taiwan vond geen verband tussen fijnstof en nierfunctie. De Amerikaanse onderzoekers wilden daarom een grote nationale database gebruiken om dit verband te onderzoeken. “De veteranendatabase is ideaal omdat het gegevens bevat van mensen uit het hele land. Daarnaast zijn die mensen voor een langere tijd gevolgd, gemiddeld 8,5 jaar”, zegt Al-Aly. “We konden daarom kijken naar het langdurige effect van luchtvervuiling op de nierfunctie, en het risico op het ontwikkelen van nierziekte.”

Ontstekingsreacties

Hoe is fijnstof dan schadelijk voor de nieren? Daar hebben de onderzoekers verschillende theorieën over. Zo kunnen de kleine deeltjes een longontsteking veroorzaken, wat vervolgens ontstekingsreacties in het hele lichaam teweegbrengt. Of komt fijnstof via de bloedvaten bij de nier terecht? Omdat de nier bloed filtert, richten de deeltjes daar dan schade aan.

Een illustratie van de nieren van de mens. — Fijnstof kan via de bloedvaten bij de nier terechtkomen en daar schade aanrichten.
Nierstichting

“Behalve longaandoeningen, veroorzaakt luchtverontreiniging nog veel meer gezondheidseffecten waar we vroeger niet aan dachten”, zegt epidemioloog Paul Fischer van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). “Het kan via je neus direct in je hersenen terecht komen of veroorzaakt allerlei ontstekingsreacties via de bloedvaten. Het verbaast me dus niks dat mogelijk ook de nieren aangetast worden.”

Is er echt een effect?

“Of luchtverontreiniging ook daadwerkelijk zorgt voor nierschade, moet nog blijken”, zegt Fischer. Want een causaal verband is ook met dit Amerikaanse onderzoek nog niet aangetoond. Het veteranencohort brengt namelijk beperkingen met zich mee: het bestaat voornamelijk uit witte mannen, waardoor je niet kunt zeggen dat de bevindingen ook voor andere bevolkingsgroepen gelden. Daarnaast is het mogelijk dat individuele genetische verschillen, voedingsgewoonten, lichamelijke activiteit, of andere factoren in het persoonlijke leven of de omgeving van de veteranen het gevonden effect op de nieren kan verklaren.

“Luchtvervuiling is een veel groter probleem in andere delen van de wereld, zoals in China en India”, zegt Al-Aly. “Dit onderzoek moet daarom worden herhaald met andere gegevens uit andere landen.”

Bert Brunekreef, hoogleraar milieu-epidemiologie van de Universiteit Utrecht en coördinator van het ESCAPE-onderzoek, is het daarmee eens: “Er is nog maar beperkt bewijs dat fijnstof de nierfunctie beïnvloedt, dus er zijn eerst meer studies nodig om te besluiten of er überhaupt een effect is.”

Soorten onderzoek

Wat voor soort onderzoek is er nodig om het verband tussen luchtvervuiling en nierschade verder te onderzoeken? Hierbij kun je denken aan:

Cohort-onderzoek (zoals het Amerikaanse onderzoek): Mensen worden gevraagd om mee te doen aan een onderzoek waarin regelmatig de nierfunctie wordt gemeten. Zo kun je na bijvoorbeeld tien jaar onderzoeken of de mensen die een slechtere nierfunctie hebben ontwikkeld, zijn opgegroeid met een slechtere luchtkwaliteit.
Dwarsdoorsnede-onderzoek: Hierbij onderzoek je of er (gedurende meerdere jaren) een verschil is in de luchtkwaliteit op het woonadres van mensen met een normale en mensen met een afwijkende nierfunctie.
_Case-control_-onderzoek: Bij elke patiënt met een slechte nierfunctie wordt een ‘niet-nierpatiënt’ geselecteerd als controle. Dat is dan iemand die qua geslacht, leeftijd en leefstijl vergelijkbaar is met de patiënt, maar dus geen nierafwijking heeft. Zo onderzoek je of de nierpatiënt aan een slechtere luchtkwaliteit is blootgesteld dan de controle.

Bronnen