Inzicht in racisme

Een antwoord geven op deze vragen is lastig als ik alleen mijn eigen ervaring als uitgangspunt neem. Als witte Nederlander krijg ik niet op dezelfde manier te maken met racisme als een niet-wit iemand. Ik vind makkelijker een baan en een huurwoning en ik word nooit om identificatie gevraagd. Het valt mij daardoor ook niet echt op. Dit inzicht was voor mij tien jaar geleden echt een eyeopener. Datzelfde inzicht komt bijvoorbeeld ook duidelijk naar voren in de documentaire uit 2016 ‘Wit is ook een kleur’ van Sunny Bergman. In mijn onderzoek in de sociale epistemologie ben ik hiermee zelf verder gegaan.

Sociale epistemologie

We zijn voor een heel groot deel van onze kennis afhankelijk van andere mensen. Dat is één van de dingen waarmee de sociale epistemologie, het veld waarin ik onderzoek doe, zich bezighoudt. Het meeste van wat je weet heb je opgedaan van anderen: je ouders, vrienden en leraren. Ook via tekst en beeld neem je veel over van andere mensen. Denk aan (sociale) media, wetenschap en het weerbericht. De kennis die je hebt wordt hierdoor sterk bepaald door je sociale context. Dat geldt voor iedereen. En gelukkig maar, want als we alleen op onze eigen observaties af moesten gaan, waren we als mensheid niet erg ver gekomen. Je kunt namelijk niet alle kennis zelf opdoen. Dat komt niet alleen door een gebrek aan tijd, maar ook omdat we niet allemaal dezelfde kennis hebben. Dat kan ook niet: we leven allemaal verschillende levens en komen met verschillende mensen in aanraking. Onze ervaringen verschillen en daarmee verschilt ook wat we (denken te) weten over de wereld.

Je sociale positie

De sociale positie die je hebt (een combinatie van je leeftijd, gender, financiële situatie, etniciteit, geaardheid, beperkingen, je gezondheid etc.) heeft invloed op wat je opvalt in de wereld om je heen. Iemand in een rolstoel zal het bijvoorbeeld veel sneller opvallen dat een gebouw niet toegankelijk is voor iemand in een rolstoel, simpelweg omdat zij degene is die ermee te maken krijgt. Iemand met een chronische ziekte valt andere dingen op in de medische zorg dan iemand die nooit bij de dokter komt. Dat geldt ook voor racisme: als je er op een directe manier mee te maken krijgt, valt het je veel meer op. Dit inzicht wordt ‘standpoint theory’ genoemd. Dat is dus het idee dat het ‘standpunt’ dat je hebt in de wereld invloed heeft op de kennis die je over de wereld hebt.

De documentaire ‘Wit is ook een kleur’ van Sunny Bergman (2016)

Je kunt op die manier een soort kennisvoorsprong hebben. Door je sociale positie weet je misschien dingen die een ander niet zo makkelijk kan weten. Dat is fijn, dan kunnen we van elkaar leren, zou je denken. Helaas komt het vaak voor dat mensen met zo’n kennisvoorsprong juist niet serieus worden genomen. Dit komt door vooroordelen over precies die eigenschappen die een kennisvoorsprong geven. Bijvoorbeeld als de specifieke kennis die veel vrouwen hebben over straatintimidatie wordt weggewuifd met het vooroordeel dat vrouwen overgevoelig zijn en niet tegen een grapje kunnen.

Als mensen met een kennisvoorsprong niet serieus genomen worden, lopen we als samenleving mogelijk veel kennis mis. We zijn voor onze kennis immers afhankelijk van anderen en vormen in ons eentje geen compleet beeld van de werkelijkheid.

Een completer plaatje van de wereld om je heen

Als mensen een andere sociale positie hebben dan jij, zou het zomaar kunnen dat hun ervaringen ook anders zijn. Dat ze kennis hebben die jij niet zo makkelijk kunt hebben en dat je dus iets waardevols misloopt als je daar al te makkelijk aan voorbij gaat.

Als niet-witte Nederlanders aangeven racisme te ervaren, hebben witte Nederlanders een goede reden om dit serieus te nemen. De huidige protesten tegen anti-zwart-geweld maakt maar weer eens duidelijk dat racisme ook in Nederland een significant probleem is. Dat het gesprek al heel snel niet over racisme ging maar over het beleid rond demonstraties, laat naar mijn idee zien dat de stem van mensen die racisme ervaren nog niet genoeg wordt gehoord.

Misschien is dit een heel basaal inzicht voor velen. Dat zou mooi zijn. Maar aangezien de ervaringen van mensen die in onze samenleving niet de lakens uitdelen nog al eens worden weggewuifd zijn er in ieder geval nog een paar mensen die hier, net als ik, nog iets bij te winnen hebben.