Innovatieve tijdelijke waterkeringen

De zandzak lijkt welhaast onverslaanbaar. Tijdens de overstromingen onlangs in Tsjechië en Duitsland kwamen ze snel weer tevoorschijn. Ze worden al tientallen jaren gebruikt tegen het woeste, stijgende water. De enige innovatie van de afgelopen jaren lijken de bigbags, die ook in de bouw worden gebruikt. In deze megazakken kan maar liefst duizend kilo zand. Ze werden onder meer toegepast tijdens de wateroverlast in Dordrecht in 2012.

Toch bestaan er al vele innovatieve alternatieven. “De zandzak werkt op zich goed, maar er zijn interessante nieuwe technieken,” zegt hoogleraar waterbouwkunde Bas Jonkman (TU Delft). “Hoogwater komt, zeker in Nederland, niet vaak voor waardoor er minder druk is om vaak te vernieuwen. Bovendien zijn de zandzakken vaak al op voorraad. Daarnaast is de waterwereld vrij conservatief. Men wil duidelijke bewijzen hebben en zien dat het alternatief veel beter is.”

Voor die bewijzen moet onder meer de proeftuin Flood Proof Holland zorgen. Terwijl het verkeer over de A13 voorbij raast, worden in een polder verschillende nieuwe methodes geprobeerd. “Wij testen en demonstreren dat de alternatieven daadwerkelijk veilig zijn. We kunnen zelf overstromingen creëren in dit gebied. Alleen met uitleggen hoe goed iets werkt, kom je er niet. Je moet het laten zien”, zegt projectleider Marjan Kreijns (TU Delft) van Flood Proof Holland dat valt onder het valorisatieprogramma Deltatechnologie en Water.

Blubberige polder

Onder meer de BoxBarrier wordt in de proeftuin getest. Dat zijn grote, plastic bakken, die eenvoudig aan elkaar te bevestigen zijn zodat een lange ketting ontstaat. “Dat kan van enkele meters tot kilometers lang. De bakken zijn eenvoudig te vervoeren, doordat ze in elkaar passen. Wanneer ze als kering worden gebruikt, vullen we ze met water.”

“Dat is altijd voor handen bij een dreigende overstroming. Op die manier bestrijden wij dus water met water. De bak weegt droog slechts acht kilo en gevuld met water driehonderd kilo”, zegt hoofd kustwaterbouw Bas Reedijk van BAM dat de BoxBarrier samen met GMB ontwikkelt. De plastic bak is al ingeslagen door het Hoogheemraadschap van Rijnland (450 stuks) en Waterschap Noorderzijlvest (200 stuks).

Reedijk onderstreept het belang van de proeftuin. “Natuurlijk hebben we eerder tests gehad, maar vaak was dat op bedrijventerreinen en niet in een echte, blubberige polder. We hopen op deze manier waterschappen en hoogheemraadschappen, die verantwoordelijk zijn voor de waterkeringen, te overtuigen.”

Studenten van de TU Delft testten in de proeftuin de tijdelijke waterkeringen, waaronder de BoxBarrier. Dat leverde al interessante inzichten op. “We vonden een zwakke plek van de BoxBarrier”, zegt Jonkman. “Wanneer een paar boxen niet worden gevuld, dan vliegt de kering er zo uit. De mensen die de bakken vullen staan onder grote druk. Het water stijgt, hun baas schreeuwt tegen ze, ze denken aan hun partner die bedreigd wordt door het water. In zo’n situatie kan je een bak vergeten te vullen.”

“Maar gelukkig valt er wat aan te doen: veel trainen.” Reedijk onderstreept die bevinding. “De tests tonen dat je echt alle bakken moet vullen. Dat opletten en zorgvuldig handelen belangrijk zijn geldt ook voor zandzakken, daar kan je er ook niet een paar vergeten.”

Polyesterzeil

De BoxBarrier is slechts een van vele tijdelijke keringen die de afgelopen jaren werden ontwikkeld. Wie een alternatief voor de zandzak zoekt heeft legio opties. Grofweg zijn ze in twee categorieën onder te verdelen. Er zijn de mobiele, tijdelijke waterkeringen, die snel stijgend water van een rivier tegenhouden. Voorbeelden hiervan zijn de al genoemde BoxBarrier en de Water-Gate.

Dat is een polyesterzeil, dat bij een dreigende overstroming op de grond wordt gelegd. “Zodra er water in komt, richt het systeem zich op. Dankzij tussenschotten, een soort kieuwen, kan de Water-Gate tot 1,5 meter hoog water keren”, zegt Floris Geeris van BFDS, de verkoper van de Water-Gate, dat van origine een Canadese uitvinding is. De Water-Gate wordt in Nederland en België al gebruikt door meerdere brandweerkorpsen.

Daarnaast zijn er minder mobiele, tijdelijke keringen. Vaak zijn dit schotten die uit de grond naar boven komen bij hoogwater. Zoals de Dutch Dam, een opklapbare waterkering, die steden beschermt tegen hoogwater van rivieren. Of de Vlotterkering van Dura Vermeer, waarbij een klep bij stijgend water omhoog komt.

Een ander goed voorbeeld is de Self Closing Flood Barrier, dat werd bedacht door de Nederlandse uitvinder Johann van den Noort en door BFDS op de markt gebracht. Deze polyestermuur zit verstopt onder de grond en wordt door stijgend water omhoog geduwd en sluit zo een ingang waterdicht af. Dit wordt al onder meer toegepast bij de National Archives in Washington DC.