Indonesische studenten lobbyden voor onafhankelijkheid

Als we denken over Indonesisch verzet tegen de koloniale overheersing door Nederland, denken we vanzelfsprekend aan gebeurtenissen in Nederlands-Indië zelf. We zien beelden uit de dekolonisatieoorlog (bekend onder de Politionele Acties 1945-1949, red.) voor ons van kleine strijdgroepen die in de rijstvelden van Java Nederlandse militairen onder vuur namen. Ook denken we aan Soekarno die vlammende speeches hield voor grote massademonstraties, of – sinds het onlangs verschenen opzienbarende proefschrift van de Zwitserse historicus Rémy Limpach – aan martelingen, standrechtelijke executies en andere oorlogsmisdaden waarmee Nederlandse troepen de macht probeerden te heroveren.

Het Indonesisch verzet tegen koloniale overheersing vond echter niet alleen in Nederlands-Indië zelf plaats, en begon niet pas na 1945. Twee decennia voordat de Indonesische dekolonisatieoorlog uitbrak waren Indonesische activisten ver buiten de landsgrenzen bezig internationale steun te zoeken voor de onafhankelijkheid van hun vaderland. Zo richtten Indonesische studenten een politiek bureau op in de Parijse wijk Quartier Latin, en waren ze aanwezig op grote internationale antikoloniale congressen in Brussel. Zij verrichtten eigenlijk het voorwerk waar de nieuwe leiders van de Indonesische Republiek in 1945 op konden voortborduren.

Studentenlobby

Een belangrijke organisatie die in de jaren twintig propaganda voerde voor de onafhankelijkheid van Indonesië was de Perhimpoenan Indonesia (de Indonesische Vereniging, PI). Deze studentenvereniging was opgericht voor de enkele tientallen Javanen, Ambonezen en Sumatranen die in Nederland studeerden. In 1908 gesticht onder de naam Indische Vereeniging was ze aanvankelijk vooral een gezelligheidsclub, maar na de Eerste Wereldoorlog begon ze van karakter te veranderen.

Onder de nieuwe naam ‘Indonesië’ ging de PI pleiten voor een spoedige en onvoorwaardelijke onafhankelijkheid van Nederland. In het verenigingsblad Indonesia Merdeka (Indonesië Vrij) werd de economische achterstelling en onderontwikkeling van de Indonesische bevolking in Nederlands-Indië voortdurend aangevallen, en ook verzetten de studenten zich tegen de censuur en politieke repressie van Indonesische kranten en organisaties.

Uit hun artikelen blijkt dat de PI-studenten hun strijd tegen het Nederlandse bewind opvatten als onderdeel van een internationale beweging tegen kolonialisme en imperialisme. Was hun streven niet gelijk aan dat van Gandhi in Brits-Indië of Atatürk in Turkije? Om deze reden zag de PI het als haar taak de leden – inmiddels zo’n zestig in getal – te interesseren in de antikoloniale strijd in andere delen van de wereld. Ook wilde ze de Indonesische kwestie onder de aandacht brengen van politieke organisaties in het buitenland. Het feit dat ze gesitueerd was in Nederland, dichtbij nationalisten uit andere delen van de wereld die in Parijs, Londen of Berlijn verbleven, kwam goed uit.

Pacifistisch congres

Vanaf 1925 begon de PI studenten naar Parijs en Berlijn te zenden, en delegaties af te vaardigen naar congressen in Brussel en Frankfurt om het bestaan van ‘Indonesië’ en de onafhankelijkheidsbeweging aldaar bekendheid te geven. Zo huurde de 26-jarige Arnold Mononutu een hotelkamer in Quartier Latin in Parijs, een bruisende buurt vol koloniale studenten en activisten. Tegen zijn ouders vertelde hij dat hij ging studeren aan het prestigieuze Institut d’études politiques, maar eigenlijk gebruikte hij zijn tijd om contacten te leggen met Indiase nationalisten, Vietnamese communisten en Franse intellectuelen.

Namens de PI in Nederland werd Mononutu in 1926 bestuurslid van de Association pour l’Étude des Civilisations Orientales, een kleine semipolitieke organisatie die de waarde van Aziatische culturen benadrukte. In deze organisatie zaten ook Indiase, Chinese en Vietnamese nationalisten. Zij pleitten allemaal – overigens ieder op hun eigen manier – voor grotere zelfstandigheid van hun respectievelijke landen van herkomst. Mononutu maakte ook de aanwezigheid van de PI mogelijk op een groot pacifistische congres in Bierville nabij Parijs in augustus 1926. Op deze bijeenkomst van met name Franse en Duitse pacifisten en liberalen, was de PI onderdeel van een ‘Aziatisch blok’ dat stelde dat wereldvrede onmogelijk was zolang de gekoloniseerde volkeren niet vrij waren.

Liga tegen Imperialisme

Het belangrijkste resultaat van hun streven om de Indonesische onafhankelijkheidsbeweging meer bekendheid te geven, was de aanwezigheid van de PI op het oprichtingscongres van de Liga tegen Imperialisme in februari 1927 in Brussel. Deze Liga was een initiatief van de Duitse communist Willi Münzenberg. Hij had zijn contacten aangewend om zoveel mogelijk communistische en antikoloniale nationalistische organisaties uit het Westen en de gekoloniseerde wereld bij elkaar te brengen. Onder de 137 organisaties en 300 aanwezigen was niet alleen Hatta, maar ook Jawaharlal Nehru van de Indiase Congrespartij, functionarissen van de Chinese nationalistische Kwomintang-partij, activisten van het Zuid-Afrikaanse African National Congress en zelfs Albert Einstein als overtuigd anti-imperialist.

Toch laten de bovengenoemde voorbeelden zien dat de bekendheid van Indonesië, als land dat feitelijk nog niet bestond of onder die naam bekend was, al lang voor de onafhankelijkheidsverklaring van Soekarno en Hatta voorbereid werd. Als twintiger had Mohammad Hatta reeds een uitgebreid internationaal netwerk in de kringen van antikoloniale elites die na de Tweede Wereldoorlog één voor één de macht zouden krijgen in hun respectievelijke landen van herkomst.

Het is dan ook niet verwonderlijk dat Hatta op 30 Augustus 1945, minder dan twee weken na de onafhankelijkheidsverklaring, een beroep deed op zijn oude netwerk. In een bericht aan zijn ‘oude kameraden, waar ze ook zijn’ herinnerde de kersverse vicepresident hen aan de dagen in Parijs, Brussel en elders, en riep hij hen op Indonesië te erkennen en te steunen in haar strijd tegen de Nederlandse overheersing.

De samenwerking binnen de Liga tegen Imperialisme kwam ook terug bij de Bandung conferentie van 1955, waar een groot aantal leiders uit de Derde Wereld samenkwam om zich uit te spreken tegen machtspolitiek tussen de Verenigde Staten en de Sovjet Unie. Toen Soekarno als gastheer het congres opende, zei hij dat deze conferentie in dezelfde geest gehouden werd als de Liga tegen Imperialisme. ‘Veel hooggeachte vertegenwoordigers die hier vandaag aanwezig zijn ontmoetten elkaar eerder op die conferentie en vonden er nieuwe kracht voor hun strijd om onafhankelijkheid.’