In de voetsporen van Hannibals olifanten

Een van de meest tot de verbeelding sprekende verhalen uit de oudheid is de tocht van de Carthaagse generaal Hannibal Barkas over de Alpen. Tijdens de Tweede Punische Oorlog (218-201 v. Chr) tussen de machtige steden Chartago (gelegen bij het huidige Tunis in Tunesië) en Rome wilde Hannibal vanaf het Iberisch schiereiland via de Alpen Italië binnentrekken. Tientallen olifanten vormden een onderdeel van zijn enorme leger tijdens deze veldtocht. Deze olifanten werden gebruikt om vijandelijke rangen te breken en soldaten te vermorzelen.

De aanwezigheid van deze enorme beesten moet een enorme indruk hebben gemaakt in Europa en heeft ervoor gezorgd dat deze tocht zo beroemd is geworden. Helaas voor de olifanten was het wel snel duidelijk dat de ijskoude Alpen niet tot hun natuurlijke habitat behoorden. Velen van hen overleefden de barre tocht niet.

Fossiele mest

De Romeinse Titus Livius en de Griekse Polybios (203 v. Chr. – 120 v.Chr.) hebben deze tocht beschreven. Hun omschrijving van de te passeren pas zou op de Franse Col de la Traversette (2580 meter boven zeeniveau) kunnen slaan, denken sommige wetenschappers. De eerste die deze pas noemde als locatie van overtocht was evolutiebioloog Gavin de Beer (1899 – 1972) in de jaren vijftig, maar vanwege gebrek aan bewijs en de hoogte van de pas had hij weinig medestanders.

Hier lijkt nu verandering in te zijn gekomen. Een internationaal team van wetenschappers, onder leiding van Professor Bill Mahaney (York University, Toronto) heeft nu aangetoond dat er in de buurt van Col de la Traversette buitenproportioneel veel paardenpoep ligt. Deze mest blijkt na koolstofdatering (C-14) rond 218 v Chr. uitgepoept te zijn. Aangezien er duizenden paarden en muilezels met Hannibal meeliepen volgens de historische bronnen, zou dit kunnen wijzen op zijn leger.

Is dit onomstotelijk bewijs voor de aanwezigheid van Hannibal en zijn leger? Dr. Barbara Gravendeel, evolutiebioloog bij Naturalis Biodiversity Center en lector bij Hogeschool Leiden, zwakt dit af. “De onderzoekers suggereren dat het leger van Hannibal via de Col de la Traversette de Alpen is overgestoken. Zij baseren dit op de overlevering die zegt dat dit leger uit 30.000 soldaten, 15.000 paarden en muilezels en enige tientallen ‘krijgsolifanten’ bestond: dit zou de grote hoeveelheid fossiele mest in deze aardlagen kunnen verklaren. Door analyse van zogenaamde controlemonsters uit de omgeving kan bovendien worden uitgesloten dat het om moderne mest gaat. Zoals afkomstig van de nog steeds in het gebied voorkomende alpenmarmot, gems en steenbok.”

Poep onderzoeken

De onderzoekers hebben gebruikgemaakt van chemische biomarkers, indicatoren voor een bepaalde biologische toestand, voor het identificeren van paardenmest bij opgravingen. Gravendeel: “Dit is een gevalideerde methode. Ook de door hen uitgevoerde DNA-analyse van microben in fossiele mest is in opmars. Misschien is het wel goed om op te merken dat die microben 2000 jaar na dato echt morsdood zijn. We kunnen aan de hand van de DNA-resten in het sediment alleen concluderen dat 2000 jaar geleden op deze plaats kortstondig heel veel paardenmest met bijbehorende bacteriën aanwezig was. De auteurs moeten nu nog DNA-analyses uitvoeren om bijvoorbeeld de geografische herkomst van de paardenmest te bepalen.”