In de Human Zoo(m) zijn we efficiënter dan ooit, maar ook kwetsbaar

De coronapandemie liet ons weinig keuze. In rap tempo schakelden we over naar online diensten. Ook op de redactie van NEMO Kennislink moesten we onszelf opnieuw uitvinden. We zagen zowel de positieve kanten van videobellen als de keerzijden ervan. Natuurlijk zijn we blij dat we tijdens onze lockdown konden blijven overleggen en interviewen. We leren onze collega’s opnieuw kennen te midden van hun huiskamers, huisdieren en gezinsleden. We ontdekken nieuwe online tools voor creatieve brainstorms en presentaties.

Maar we zien ook belangrijke verschillen met fysieke ontmoetingen. De digitale verbindingen die we elk moment van de dag kunnen aanroepen, zijn ook precair. Een kleine storing maakt elk gesprek onmogelijk. Dan vinden we ons terug in onze eigen kamer achter ons scherm, gefrustreerd op zoek naar manieren om de verbinding opnieuw te leggen. Opeens realiseren we ons hoe belangrijk aanraking en lichaamstaal zijn in sociaal contact, al is het maar een handdruk of een bemoedigend knikje. Wat betekent het als je collega’s vooral via een schermpje ziet in plaats van in het echt?

Terwijl we onze dagen vullen met functionele gesprekken en efficiënter werken dan ooit, missen we de momenten waarop we onze gedachten de vrije loop laten. Onderweg in de trein uit het raam staren zonder dat je ergens naar kijkt, een gebouw binnenlopen en een plekje zoeken. We missen serendipity – de toevallige ontmoeting met die nieuwe collega of verdwaalde bezoeker op hetzelfde congres, waar onverwachte ideeën ontstaan. Raken deze ervaringen verloren in een digitale omgeving, of zijn er manieren om ook online creativiteit te waarborgen?

Constructieve journalistiek

In het journalistieke project Human Zoo(m) maken we de balans op. Wat doen online videodiensten met de kwaliteit van onze interactie? Videodiensten zullen ook na de pandemie volop gebruikt blijven worden. Wat willen we post-corona behouden en wat echt niet? We verzamelen verhalen uit de praktijk en zoomen in op drie domeinen: het onderwijs, de zorg en het bedrijfsleven. We onderzoeken hoe videodiensten de onderlinge relaties en verhoudingen in de klas, de behandelkamer en op de werkvloer veranderen.

De verhalen uit de praktijk bespreken we vervolgens met deskundigen uit diverse vakgebieden – psychologie, sociologie, taalwetenschap, filosofie – om tot dwarsverbanden en meer generieke inzichten te komen. We kijken naar de impact van digitaal contact op onderling vertrouwen en teamgevoel. En we willen meer grip krijgen op de ‘zoom-moeheid’ waar iedereen het over heeft.

Onze journalistieke methode werkt van binnen naar buiten en is constructief. Van binnenuit, omdat we starten met luisteren naar de concrete ervaringen van echte mensen. Constructief, omdat we ons niet beperken tot het beschrijven van de wereld zoals die is, maar actief op zoek gaan naar manieren om ons op een goede manier te verhouden tot online videodiensten. De coronaperiode biedt voor ons een unieke kans om grote vragen van dichtbij te onderzoeken: hoe veranderen we door het massale gebruik van online videodiensten? En wat kunnen we eraan doen als het ons niet bevalt?

Nieuwe mogelijkheden

Door journalistiek onderzoek te combineren met kennis uit diverse wetenschappelijke disciplines, gaan we op zoek naar concrete tips om online interactie te verbeteren. We denken dat inzichten uit de neuropsychologie, communicatiewetenschap en design ons kunnen helpen om de kwaliteit van videodiensten te verhogen. Wat zou er bijvoorbeeld gebeuren als je ook online kunt zien dat iemand jou aankijkt in een groepsgesprek?

Ook grote vragen gaan we niet uit de weg. Wat betekent dit sociale experiment voor onze samenleving? Wat gebeurt er met menselijke relaties als je niet langer in dezelfde ruimte bent met iemand die afhankelijk van jou is (je leerlingen in de klas, je patiënten in de spreekkamer, je werknemers tijdens een functioneringsgesprek)? Zullen we deze relaties in de toekomst vaker digitaal vormgeven? Welke nieuwe waardevolle vormen van menselijk contact worden mogelijk door online videodiensten? Valt er überhaupt nog iets te sturen? En welke kant willen we dan op?

We realiseren ons dat deze vragen niet eenvoudig te beantwoorden zijn. Ons doel is dan ook niet om eenduidige antwoorden te formuleren. Wel willen we met concrete ervaringen en wetenschappelijke theorieën nieuwe perspectieven en mogelijkheden openen om richting te geven aan een toekomst waarin technologie onvermijdelijk een steeds prominentere rol zal spelen in het vormgeven van menselijk contact.

Hoewel we ervan overtuigd zijn dat wetenschap ons kan helpen om toekomstige mogelijkheden te verkennen, geloven wij niet dat onderzoek naar de waarde van online videodiensten beperkt kan blijven tot het domein van de wetenschap. Daarom zoeken wij actief samenwerkingen met ingenieurs, kunstenaars en kritische burgers. Organisaties uit verschillende hoeken van de samenleving, zoals het UMC Utrecht (zorg), Kennisnet (onderwijs) en Eurofiber (bedrijfsleven), hebben aangeboden om hun ervaringen te delen.

We nodigen al onze lezers uit om met ons mee te denken over de toekomst van online videodiensten, in het bijzonder met het oog op onze drie kerndomeinen: zorg, onderwijs en de werkvloer. Graag horen we meer over jullie ervaringen, de zorgen die jullie hebben en de kansen die jullie zien. Door onderstaande enquête in te vullen help je ons verder met ons journalistieke werk.

Vul hier de enquête in

Onze bevindingen geven wij terug aan de samenleving en brengen we in de praktijk in het najaar 2021 tijdens het digitale slotevenement ‘Human Zoo(m)’ vanuit NEMO science museum. De trein of auto pakken is niet nodig, want we organiseren het evenement geheel in stijl via de online videochatservice Zoom. Wij doen ons uiterste best om het evenement zo mensvriendelijk mogelijk te maken, maar uiteraard kunnen we dat niet alleen. U bent van harte welkom om er samen met ons een onvergetelijke ervaring van te maken.