Onderzoeksarts gaat een jaar in isolatie op Antarctica

In opdracht van ruimteorganisatie ESA gaat arts Floris van den Berg een jaar in isolatie op station Concordia (Antarctica), een van de meest afgelegen plekken op de wereld. Hij onderzoekt straks hoe mensen, geestelijk en lichamelijk, omgaan met extreme omstandigheden. Kennislink sprak hem, vlak voor vertrek, over zijn doelstellingen en verwachtingen.

9 november 2015

Onderzoeksstation Concordia ligt 1100 tot 1200 kilometer van de kust van Antarctica op een hoogte van 3800 meter. In het zomerseizoen (van midden november tot midden februari) is het er gemiddeld dertig graden onder nul. In het winterseizoen (van midden februari tot midden november) is het gemiddeld vijftig graden onder nul, met uitschieters naar tachtig graden onder nul. Bovendien komt in de winterperiode de zon drie tot vier maanden niet op, waardoor het de hele dag donker blijft. In het winterseizoen is het station onbereikbaar. Alleen in het korte zomerseizoen vindt bevoorrading plaats en kunnen onderzoekers aankomen of vertrekken.

Arts Floris van den Berg vertrekt deze maand naar onderzoeksstation Concordia. Kennislink vroeg hem wat hij daar gaat doen en hoe hij zelf denkt om te gaan met de extreme omstandigheden.

Bevoorrading van station Concordia in het zomerseizoen.
Wikimedia Commons

Waarom doet ESA onderzoek op Antarctica?
“Het gaat niet om Antarctica op zich, maar om de specifieke locatie van onderzoeksstation Concordia. Er zijn op aarde maar weinig plekken die meer dan negen maanden per jaar onbereikbaar zijn. Bovendien is er, door de ligging op hoogte en de daarbij behorende lage luchtdruk, dertig procent minder zuurstof dan op andere plekken op aarde. Die omstandigheden zijn vergelijkbaar met een bemande missie naar Mars. Tijdens zo’n missie brengen astronauten negen maanden lang in isolatie door. En het is voor het voertuig gunstig om te vliegen bij een lagere luchtdruk. Dan is het voertuig lichter en verbruikt het minder brandstof, maar er is bijvoorbeeld ook een kleinere kans op brand.”

Laboratorium van ESA in onderzoeksstation Concordia.
ESA/IPEV/PNRA-B

Je zag de advertentie staan en dacht toen gelijk: daar moet ik heen?
“Ja, eigenlijk wel. Ik ben van oorsprong huisarts, maar ga ook vaak als expeditie-arts mee op reizen. Daardoor ben ik al op heel wat plekken geweest. Ook op Antarctica, maar dat was met een toeristische boot. Die komt alleen op toeristische plekken en daar is het nog gewoon boven nul. Dus dat is echt iets heel anders dan de reis die ik nu ga maken. In het gebied van de Concordia kom je alleen als je wetenschapper bent. En dat geeft bij mij een bepaalde drang om daar naartoe te willen.”

Wat willen jullie in dat jaar te weten komen?
“Ik ga zes verschillende onderzoeken doen, met mijn teamleden als proefpersonen. We zijn in totaal met dertien mensen, waarvan de helft technisch personeel. Dat is natuurlijk maar een kleine steekproef, dus waar het kan doe ik zelf ook mee. Iedereen draagt tijdens het verblijf een Actiwatch. Dat is een soort horloge die meet hoe actief je bent, hoelang je slaapt en bij wie je in de buurt bent. Zo weten we bijvoorbeeld of mensen minder slapen als het constant donker is en of een wake-up light dat verbetert. En door te kijken naar groepsinteracties komen we er hopelijk achter of mensen zich in de donkere periode vaker terugtrekken.”

“We doen ook lichamelijke metingen. Zo wordt er iedere maand bij iedereen een ECG gemaakt om te kijken naar veranderingen in het hartritme. En er gaat een kleine CT-scanner mee, net groot genoeg om armen en benen op te leggen. Tijdens het verblijf in Concordia is er weinig beweging mogelijk dus we verwachten dat de hoeveelheid spiermassa en botweefsel afnemen, net als in de ruimte.”

Waarom gaat er zoveel technisch personeel mee?
“Bij een verminderde luchtdruk is er veel statische elektriciteit. We weten niet of onze apparaten, bijvoorbeeld de CT-scanner, daardoor wel goed werken. We hoorden al van anderen dat apparaten voortdurend kapot gaan, dus we nemen ook veel reservemateriaal mee. Als er wordt geadviseerd om één reserveonderdeel in te pakken, dan nemen wij er twee of drie mee. Want je wilt niet hebben dat straks je apparatuur niet werkt.”

Onderzoek duurt niet de hele dag en je kunt ook niet naar buiten. Wat doe je dan in je vrije tijd?
“Je kunt wel naar buiten, maar dan moet je alles heel goed inpakken en bedekken. Drie paar handschoenen over elkaar is geen overbodige luxe. Maar flinke stukken lopen zit er niet in, want door de verminderde zuurstofconcentratie raak je al snel buiten adem.”

“Op Antarctica is geen bewolking en geen lichtvervuiling (onze dichtstbijzijnde buren zitten zeshonderd tot zevenhonderd kilometer verderop), dus je kunt er heel goed sterren kijken. Verder heb ik een e-reader gekocht en een klein gitaartje. En aangezien de meeste van mijn collega’s Italianen en Fransen zijn, wil ik me ook bezighouden met het leren van die talen.”

Je kunt bij onderzoeksstation Concordia wel naar buiten, maar flinke stukken wandelen zit er niet in.
Wikimedia Commons

Isolatie, donker, weinig zuurstof… Wat wordt het zwaarst?
“In de donkere periode krijgt bijna iedereen slaapproblemen. Ik ben heel benieuwd wat dat gaat doen met mijn ritme en stemming. Verder ben ik eigenlijk best bang voor verveling. Ik ben nogal een reislustig iemand en nu kan ik dertien maanden lang niet van die basis af. Ik zit op een open, witte vlakte met twaalf collega’s en verder is er helemaal niks. Dat is een heel kleine wereld.”

Ben je al helemaal klaar voor vertrek?
“Bijna, hoewel inpakken wel lastig is. Ik werk met lijstjes, want ik wil niks vergeten. Normaal ben ik niet zo moeilijk. Als je een creditcard bij je hebt, kun je vergeten spullen altijd nog wel ergens kopen. Maar dat zit er nu niet in. En dan moet je dus goed nadenken. Hoeveel tandpasta heb ik nodig voor een jaar?”

Meer lezen?

Floris van den Berg houdt een Engelstalig blog bij over zijn belevenissen in onderzoeksstation Concordia.

Reageer