Generaties zijn groot geworden met Het Klokhuis: het kinderprogramma waarin informatieve onderwerpen en komische sketches elkaar moeiteloos afwisselen. Maar werkt die humor ook bij zwaardere onderwerpen? Sociaalpsycholoog Madelijn Strick zocht het uit.
Cowboy ‘Bad Liver Jessie’ komt met staven dynamiet aan bij de bajes om zijn makker Tony na 14 jaar te bevrijden uit de cel. Maar daar heeft Tony als hij eerlijk is toch wel moeite mee. “Dat geeft zo’n knal, en alle dorpsbewoners zitten nu waarschijnlijk midden in hun REM-slaap! Het is niet gezond om mensen daarin te storen, Jessie.”
Een sketch waarin cowboys uitleggen wat slaap doet met je brein: dat kan alleen bij het iconische kinderprogramma Het Klokhuis. Al sinds 1998 leren kinderen vanaf 8 jaar via Het Klokhuis elke dag iets over de wereld om hen heen. Deels door een presentator die eropuit trekt, en deels door sketches die vooral op de lachspieren werken.
“Niet alleen kinderen smullen ervan”, vertelt Madelijn Strick, sociaalpsycholoog en humor-onderzoeker aan de Universiteit van Utrecht. “Ook volwassenen kunnen de absurdistische dramastukjes waarderen.” Net als Strick overigens, die zichzelf een echte fan noemt. Het kwam voor haar dan ook als een geschenk dat ze voor Weekend van de Wetenschap haar onderzoeksveld kon combineren met dit stukje jeugdsentiment.
In het publieksonderzoek ‘Laat me niet lachen!’ koos ze daarom zowel minder zware onderwerpen als slaap en stress, als zwaardere onderwerpen als depressie en chemotherapie uit de afleveringen van Het Klokhuis.
Zware kost
Niet alles leent zich namelijk even gemakkelijk voor een grap. Het Klokhuis gaat zwaardere thema’s niet uit de weg, en maakt daar dus – geheel volgens format – ook grappen over. “Dat lijkt misschien vreemd, maar door te lachen wordt een beladen onderwerp luchtiger en meer toegankelijk”, aldus Strick. “Dat kan dus prima. Zolang de manier waarop maar invoelend en empathisch is.”
Zoals de aflevering over chemotherapie. In het informatieve gedeelte spreekt de presentatrice met Emma, een meisje van 16 dat al meerdere chemotherapieën heeft gehad. In het dramastukje dat erbij hoort filosoferen twee stoere vrouwelijke vrachtwagenchauffeurs hoe het zou zijn als een van de twee kanker krijgt. Na heel wat doemdenken en liefdesverklaringen heen en weer voelen ze zich suf dat ze zich zo hebben laten gaan. “Dit was volkomen zinloze paniek!”, realiseert Shirley zich ineens. Babette heeft namelijk helemaal geen kanker. “Nou niet helemaal zinloos”, antwoordt Babette plagend. “Je hebt nu wel gezegd dat je van me houdt.”
Vrachtwagenchauffeuses Shirley en Babette in een sketch van Het Klokhuis
NTR Het Klokhuis‘Laat me niet lachen’
Strick was benieuwd of dit soort humoristische intermezzo’s – naast dat ze het onderwerp wat luchtiger maken – er ook voor kunnen zorgen dat de kijker de informatie beter onthoudt. Deelnemers tussen de 8 en 86 jaar keken daarvoor naar verschillende fragmenten uit het Klokhuis. Een deel kreeg daar een grappige sketch bij te zien over het onderwerp, en het andere deel niet. Achteraf testte Strick hoe goed de deelnemer de kennis uit het informatieve gedeelte had onthouden.
In tegenstelling tot wat Strick verwachtte, onthielden de deelnemers die de komische stukjes hadden gezien de stof niet beter dan de groep die alleen informatieve stukjes had gezien. Wel waren ze een stuk vrolijker na de deelname. “Dat klinkt weliswaar als een open deur”, lacht Strick, “maar het is toch belangrijk. Humor en vrolijkheid kunnen zorgen voor een zachtere landing, wat zeker bij wat zwaardere onderwerpen, zoals depressies of ziektes, erg fijn is.”
Timing speelt daarbij een grote rol, vond Strick. Zo bleek dat het emotioneel gezien het beste was om de grappen aan het einde van een onderwerp te plaatsen. “De context en spanningsopbouw heb je dan gehad. Daarna is er dan ruimte voor ontlading.” Voor het onthouden was het dan weer geen goede plek: als de grap achteraan zat, onthielden de deelnemers het educatieve gedeelte minder goed dan wanneer deze in het begin zat. “We denken dat dat komt doordat de grap dan afleidt en overheerst.”
Dat verschil is mogelijk zelfs nog groter als je met de hele familie of de klas kijkt, vertelt Strick. De deelnemers van dit onderzoek keken namelijk allemaal in hun eentje, terwijl je in groepsverband harder lacht. “Lachen is aanstekelijk”, legt de onderzoekster uit. “Net als gapen: wanneer jij iemand anders dat ziet doen, worden spiegelneuronen geactiveerd, waardoor jij het zelf ook gaat doen.”
Jong en oud
Tussen jonge en oude kijkers vond Strick weinig verschillen. Volgens de onderzoeker komt dat doordat het type humor dat het programma gebruikt aanslaat bij een brede doelgroep. “Situaties die een beetje ongemakkelijk zijn bijvoorbeeld. We vinden het heerlijk als de spanning oploopt om verbroken te worden door iets onverwachts, of iets omkeren.” Het opvliegerige Prinsesje Petronella doet dat ook. “Het is niet wat je verwacht van een prinses; die moet zich keurig en beleefd gedragen. Maar zij begint soms ineens hard te schreeuwen.”
Het Klokhuis is bijzonder goed in die onverwachte wendingen, stelt de onderzoeker. “In een uitzending over het internet bespreken acteurs bijvoorbeeld een ‘nieuwe uitvinding’ die heel veel voordelen heeft. Namelijk in de échte wereld iets doen. Kleding ‘live’ passen in plaats van online bestellen, of in het echt spelletjes spelen. De wereld op zijn kop: dat vindt eigenlijk iedereen wel grappig.”
Lachen om klimaatverandering
“Aan de ene kant kun je dus zeggen dat om de stof te begrijpen en onthouden het niet veel uitmaakt of je wel of geen humor gebruikt”, concludeert Strick. “Maar als er geen humor in Het Klokhuis zou zitten, zouden waarschijnlijk minder mensen naar het programma kijken. Uiteindelijk betekent dat dan dat er minder wordt geleerd.” Wat dat betreft bevestigt dit onderzoek eigenlijk wat het Klokhuis al jaren doet, stelt Strick. “Hoe zij informatie combineren met humor maakt leren over onderwerpen een stuk leuker.”
De komende jaren zal Strick zich vooral bezig houden met humor rondom gedragsveranderingen als duurzaamheid of sociale veiligheid. Wederom serieuze onderwerpen waar om gelachen wordt dus. “Lachen om serieuze onderwerpen kan voor jong en oud enorm opluchten: of het nu gaat over zaken als klimaatverandering of over cowboys en je REM-slaap.”