Huis uit de fabriek

Het lijkt iets uit de verre toekomst: een compleet huis van de lopende band, waarbij robots in een fabriek al het zware werk doen. Toekomst? Nee hoor, in Heerenveen is dit al realiteit. In deze Friese plaats staat de grootste woningfabriek van Europa. In een gloednieuwe hal metselen machines muren van baksteen en storten robots betonnen vloeren. Uiteindelijk rollen er op deze manier wanden, vloeren en gevels van de band. Kortom, een compleet huis dat op de bouwplaats alleen nog maar in elkaar gezet hoeft te worden. Een soort levensgrote legodoos dus, waarbij het vensterglas al in de kozijnen zit en er geen emmer beton te veel is gebruikt.

Momenteel komen er twee complete woningen per dag uit de productiehal, die sinds vorig jaar in bedrijf is. In Heerenveen zullen robots uiteindelijk vierduizend woningen per jaar maken, belooft woordvoerder Mark Denslagen van bouwbedrijf Van Wijnen dat de fabriek ontwikkelde. “Wat we hier doen, is een revolutie in de bouwsector”, stelt hij. Door het digitale en gerobotiseerde proces sluiten alle onderdelen van de woningen naadloos op elkaar aan. Pur of kit is zelfs niet nodig om naden af te dichten.

Enige manier

“Dit is de toekomst van de bouwsector”, vertelt de gepromoveerde bouwkundige Michiel Smits die bij het lectoraat Gebouwde Omgeving van de Avans Hogeschool in Breda werkt. Fabrieksmatige bouw wordt de norm, zo voorziet hij. Automatisering komt niet uit de lucht vallen, zo legt Smits uit. Personeelstekorten, duurzaamheidseisen, materiaalschaarste, hogere kosten - dat alles dwingt de bouwsector om nieuwe manieren van bouwen te bedenken. “Dit is al een tijdje bezig. Denk aan de prefab-daken die al heel lang in fabrieken worden gemaakt, die als een deksel op een huis worden gezet. Een nog ouder voorbeeld zijn de zogenoemde geschenkwoningen uit Scandinavië ten tijde van de watersnoodramp uit 1953 en die volledig uit prefab elementen bestonden.” Die lijn die zet zich de komende tijd versterkt door.

Smits legt uit: “Als je alleen al kijkt naar de demografische ontwikkelingen. Steeds meer mensen gaan met pensioen, het werk moet wel gedaan worden. Dat is niet alleen in de zorg zo, voor de bouw geldt dat ook. De enige manier om te zorgen dat er voldoende woningen blijven komen, is automatisering.” In de fabriek in Heerenveen is goed te zien dat er veel minder bouwvakkers nodig zijn. Als de fabriek op volle toeren draait, werken er vijftig mensen. Ter vergelijking: op een bouwplaats zijn er voor hetzelfde aantal woningen 1.350 bouwvakkers nodig en een veelvoud in bouwtijd.

Bouwdoos

Prefab onderdelen worden al langer gemaakt. Nieuw is dat een compléét huis uit de fabriek rolt, zo staat ook te lezen in ‘Industrieel bouwen en de bouwarbeidsmarkt’, een rapport van het Economisch Instituut voor de Bouw (EIB) dat een klein jaar geleden verscheen. In 2021 werden er naar schatting zo’n tweeduizend permanente woningen op industriële wijze gebouwd, becijferde het EIB, een onderzoeksbureau voor toegepaste economische analyse dat onafhankelijk en wetenschappelijk onderzoek doet naar de bouw en gebouwde omgeving.

Dit bouwen van huizen alsof het een bouwdoos is, waarbij vloer, muren en het dak al in de fabriek in elkaar worden gezet, passen bouwbedrijven momenteel vooral nog toe op tijdelijke (verplaatsbare) woningen, stellen de onderzoekers vast. Maar dat zal snel veranderen. De fabriek in Heerenveen claimt bijvoorbeeld dat er elk type huis gemaakt kan worden, van rijtjeshuizen tot op termijn appartementen.

De voordelen van industriële productie zijn enorm, ziet ook Smits van het lectoraat Gebouwde omgeving. “De huizen worden onder ideale productieomstandigheden geproduceerd, in een hal, zonder invloeden van het weer.” En die gecontroleerde omstandigheden hebben nog een voordeel, vervolgt hij. “Je beperkt het aantal bouwfouten, ook omdat veel computergestuurd gebeurt.”

Als de onderdelen af zijn, rijdt een chauffeur het huis naar de bouwplaats, waar de muren, vloeren en het dak binnen no time in elkaar worden gezet. “Dat scheelt heel veel afzonderlijke rijbewegingen en daarmee vervuiling. Denk aan al die bouwbusjes en vrachtwagens op diesel die fijnstof uitstoten.” Het EIB wijst er in dat verband op dat met de kortere bouwtijd de overlast voor omwonenden en bewoners beperkt blijft.

Eén kliko bouwafval

Als het allemaal halleluja is, waarom gebeurt fabrieksmatige bouw dan niet op grotere schaal? “Wat wij doen is niet simpel”, laat het bedrijf uit Heerenveen weten. “Neem alleen al de IT, robotica en andere technologieën.” Nee, simpel is het zeker niet, stellen ook de onderzoekers van het EIB. Zij wijzen ook op het geldbedrag dat neergeteld moet worden om een huizenfabriek te bouwen. Machines, robots en fabriekshallen zijn duur. Daardoor zijn de aanloopkosten veel hoger dan bouwers tot nog toe gewend zijn om te maken voordat er überhaupt een heipaal in de grond gaat.

En, zo meldt het EIB, lang niet alle bouwprojecten zijn geschikt om in een fabriekshal te realiseren. Zo is het voor kleine projecten met minder dan twintig woningen financieel niet rendabel om de fabriek in te duiken. Voor hoogbouw vanaf vijf woonlagen is het technisch nog niet mogelijk. ‘De beperking rond zowel kleine projecten als bij hoogbouw zorgen ervoor dat de helft van de woningbouw niet geschikt is voor vergaande industrialisatie’, schrijven de auteurs.

Er is nog iets, ziet Michiel Smits van de Avans Hogeschool, die zelf een pleitbezorger is van ‘biobased’ bouwmaterialen, zoals hout en andere materialen die hun oorsprong vinden in de natuur. Huizen uit de fabriek zijn tot zijn spijt nog vaak van beton, glas en staal. “Allemaal enorm vervuilend in het productieproces. Terwijl er natuurlijke bouwmaterialen zijn van dezelfde kwaliteit die juist CO₂ kunnen vasthouden en lokaal kunnen groeien. Wil je modulair bouwen dan moet je dus water bij de wijn doen. Want biobased én modulair gebeurt in Nederland nog te beperkt.”

De bouwmaterialen mogen dan traditioneel zijn, in de fabriek in Heerenveen zijn ze er wel in geslaagd de hoeveelheid afval tot een minimum te beperken. Een goed voorbeeld is te zien bij het storten van beton. De machine is tot op de liter nauwkeurig ingesteld. Verspilling van bouwmaterialen is er amper. “Hoeveel afval denk je dat wij per huis hebben?”, vraagt woordvoerder Mark Denslagen. “Een kliko afval, echt één kliko. Vergelijk dat eens met traditionele bouw. Daar rijden containers af en aan.”