Oplossing Gezocht - Hoor het hondenfluitje

===

Sofie Bongers: 'De boreale wereld' en 'de uil van Minerva'. Toen dacht ik al, wat is dit voor speech?

Robert: Stel je voor, je wandelt een willekeurig studentenhuis binnen en bij je eerste stap in de GR ontwijk je nog net op tijd een vloerpizza van de vrijmibo de dag ervoor. Waarschijnlijk zijn hier iets te veel tarwesmoothies weggetikt, al vielen de biba's uit de bruine fruitschaal ook niet bepaald lekker. Hoog tijd voor een gezond AVG'tje. En dus maak je rechtsomkeert en neemt de eerste burgerrups terug naar thuis-thuis. HDP. En voor wie nu denkt: doe ff normie, waar gaat deze boka naar toe? Sor. Dan wordt het tijd om een Afkowobo aan te schaffen.

Nour: Je bent heel ver gekomen. Echt heel goed.

Robert: Ja dat is knap hè. Ik zag hier enorm tegenop. Mijn naam is Robert Visscher, dat weet ik wel.

Nour: En ik ben Nour Eldín Emara. En je luistert naar Oplossing Gezocht, de wetenschapspodcast van NEMO Kennislink en in deze podcast zoeken we samen met de wetenschap oplossingen voor problemen.

Robert: Deze week zitten we aan tafel met Sofie Bongers, een van de wetenschapsjournalisten van NEMO Kennislink en we bespreken het zogenaamde fenomeen: hondenfluitjes. Sofie, Ik las net de prachtige intro voor die door Nour is geschreven. Ik heb zo goed mogelijk mijn best gedaan, maar hoeveel van die woorden uit de intro denk je dat ik op heb moeten zoeken van tevoren?

Sofie: Ja, ik denk wel echt een paar, want ik ken er ook eigenlijk heel veel niet. Ik weet dat het afkortingen zijn.

Nour: Je valt eigenlijk ook door de mand.

Sofie: Ja, ze zijn eigenlijk ook alweer... Ik ben ze alweer een beetje kwijt. Welke zaten ertussen?

Nour: HDP?

Sofie: Oh ja, die ken ik wel. Heerlie de peerlie.

Nour: Wist je dat?

Robert: Nee joh. Geen flauw idee. Ik zei het wel overtuigend, maar ik had geen idee.

Nour: Wat goed. En biba's?

Sofie: Mijn zusje dacht dat het hieper de pieper was, heel lang.

Nour: Had ook nog gekund.

Sofie: Dus zij vatte het op als HDP in de context van hieper de pieper.

Nour: Dan werkt ie alsnog eigenlijk.

Sofie: Ja klopt.

Robert: Biba's, ken je die wel?

Sofie: Iets met bier?

Robert: Nee, ik weet het niet. Nour, vertel.

Nour: Van de bruine fruitschaal, de bitterballen.

Robert: Oh, oké. De bruine fruitschaal ken ik. Die gebruik je vaker. Als je jou wat beter kent, komt die vaak voorbij.

Nour: Ja, ik val ook door de mand.

Robert: Hondenfluitjes zijn een veelgebruikt stijlfiguur in de Nederlandse taal. En toch is de kans groot dat je er voor deze aflevering nog nooit van hebt gehoord. Dit terwijl ze een grote invloed kunnen hebben in het publieke debat, waarbij de verspreiding van controversieel gedachtegoed uitgroeit tot maatschappelijke problemen. Sofie, we gaan het nu een hele aflevering lang hebben over die hondenfluitjes. Wat is dan het eerste en allerbeste voorbeeld wat jou te binnen schiet?

Sofie: Voor de hondenfluitjes. Ik ben er zelf voor het eerst mee in aanraking gekomen toen ik die speech van Thierry Baudet over 'de boreale wereld' en 'de uil van Minerva'. Toen dacht ik al, wat is dit voor speech? Ik denk dat heel veel mensen dat hadden. En toen ging ik daarover lezen. En toen kwam ik dus uit op het concept van hondenfluitjes. En toen las ik een artikel over wat ‘boreaal’ eigenlijk kan betekenen. Dat is dan namelijk een... dat zijn mensen die uitspreken dat ze een boreale wereld willen. Dat zijn vaak mensen die eigenlijk white supremacy aanhouden. Dus die dan dat gedachtegoed aanhouden van dat witte mensen... met een witte, blanke huidskleur beter zouden zijn dan mensen van kleur. En dat werd dan gelinkt aan het concept van hondenfluitjes en daar had ik ook nog nooit eerder van gehoord. Dus dat je eigenlijk een toespeling maakt, dat is eigenlijk... Het kan een woord zijn zoals ‘boreaal’, maar ook een teken of symbool. En dat is dan eigenlijk een verborgen boodschap dat één groep wel begrijpt wat je bedoelt. En de andere groep, die kan dat letterlijk opnemen. Dus ‘boreaal’ betekent volgens mij letterlijk: noordelijk. Maar ja, ik had toen ook zoiets van: ik kan hier geen kaas van maken wat hij zegt, dus zo ben ik erop uitgekomen. En dat is dan als ik denk aan hondenfluitjes, ook vaak de eerste waar ik aan denk eigenlijk, want zo ben ik er zelf opgekomen en mee in aanraking gekomen.

Nour: En jij zat dus in de groep die dat nog niet wist, die het inderdaad moest opzoeken?

Sofie: Ja.

Nour: En wie was dan die andere groep in deze casus?

Sofie: Die het wel wisten? Ja, in ieder geval mensen die dit blijkbaar ook hebben. Je weet dan nooit precies wie dat zijn die dat ook hebben opgepikt van: oké, ik ben deze term vaker tegengekomen. Deze mensen vinden elkaar vaak online. Dat kan op Twitter zijn, of Reddit of Telegram-kanalen. En zij laten vaker dan deze woorden vallen in de context van in dit geval 'white supremacy'. En als Baudet dan dat woord gebruikt, dan weten zij: oh ja, hij heeft hetzelfde gedachtengoed als ons, ten opzichte van hoe we kijken naar witte mensen, mensen van kleur. Dus dat is eigenlijk dan de andere groep.

Nour: En zo zijn er meerdere voorbeelden te noemen. Je hebt bij je artikel ook een leuke quiz gemaakt. Die kan ik sterk aanraden. We hebben er een paar ook voorgelegd aan aan onze luisteraars. Zo hadden we een kikker in beeld gebracht. Gevraagd: wie is het nou? Dat was niet Kermit de Kikker. Dat wisten de meeste mensen gelukkig. Wel Pepe the Frog. Ken je die toevallig, Robert?

Robert: Ja, ik heb de quiz gedaan, dus daar ken ik hem van. Ik zie hem wel eens voorbij komen.

Nour: Dat is valsspelen. Wat voor connotatie heeft Pepe the Frog? Weet je dat?

Sofie: Ja, het zit vaak in memes, maar het is dus eigenlijk een beetje... Dat plaatje is gebruikt vaak bij memes, die dan met rechts-extremisme te maken hebben, waardoor die kikker eigenlijk gewoon een heel ander... waar dat je bij die kikker hele andere associaties kreeg. Dus de degene die die kikker heeft getekend, heeft daar ook afstand van genomen uiteindelijk, omdat hij zei: ja, dat is helemaal niet wat ik ermee bedoelde. Maar er werden dan de hele tijd teksten bij gezet die met rechts-extremisme te maken hadden.

Nour: Ja.

Sofie: Dus dat wordt ook vaak wel in combinatie met die tekst ook als een soort hondenfluitje...

Nour: Want als je dat niet weet, denk je gewoon: oh, het is gewoon een cartoon van een kikker, zeg maar.

Nour: Juist, ja.

Robert: En dan nog kun je hem vrij onschuldig gebruiken, want ik was vorige week bij een presentatie van mijn zoon in de brugklas en toen was er één... Gingen ze allemaal presentaties geven over wat ze hadden gedaan voor een onderzoeksvak. Een ander groepje gebruikte dus die kikker op een gegeven moment gewoon als leuke illustratie. En toen zat ik te kijken, dacht ik: oh jee, die heb ik laatst bij die quiz gedaan van Sofie.

Nour: Maar als je dus niet in die groep zit, dan weet je er in principe ook niet van dat het zo gebruikt kan worden. Een andere, die is misschien wel bekender: All Lives Matter. Dat staat vaak voor de white supremacy zoals je eerder aan refereerde en niet zoals we ook hadden voorgelegd, abortus of eigen volk eerst, dachten toch ook veel mensen. En een helikopteremoji wist ik eigenlijk ook niet, maar dat stond dan symbool voor de dodenvluchten in Zuid-Amerika. Veel van onze luisteraars dachten dat het om wappies ging, dat die dan met elkaar te verwarren waren. Maar heel eerlijk, ja al zou ik gewoon een helikopter zien, dan zou ik helemaal geen associaties hebben anders dan dat ding dat gewoon door de lucht vliegt.

Sofie: Ja.

Nour: Dus het is moeilijk herkennen, kunnen we wel zo vaststellen denk ik.

Sofie: Ja zeker.

Nour: Kunnen hondenfluitjes dan ook op andere manieren worden uitgedrukt dan alleen woorden? Want je voorbeeld was, was boreaal. Ik denk dat we nu kunnen concluderen van wel dan. Het gaat niet alleen om woorden.

Sofie: Nee, het wordt inderdaad ook vaak... Het gaat ook heel vaak om cijfers of specifieke symbolen, tekens, getallen. Dus ook een van de bekendere voorbeelden zijn inderdaad het cijfer 14 en 88. Dus 14, dat verwijst ook, is best wel complex inderdaad, naar mensen die dat white supremacy aanhouden. En dat 88, dat gaat dan over dat de achtste letter is van het alfabet en dat is dan de letter H. En als je dan 88 hebt, dan heb je twee keer de H en dat zou dan verwijzen naar 'Heil Hitler'. Dus dat zijn ook mensen die vaak nazisympathieën hebben. En dan vaak als die cijfers, die worden ook vaak samen gebruikt in bijvoorbeeld een tweet of zo en dat roept dan ook vaak wel een beetje vraagtekens op van: oh, dat is wel heel toevallig dat die dan zo bij elkaar staan, want die worden dus heel vaak gelinkt aan weer dat white supremacy, nazisympathieën.

Nour: Ja. Zou het dan een dubbele betekenis hebben is dan de vraag.

Sofie: Ja, ja.

Robert: Want waarom zou je dat dan zo doen? Waarom zou je die 88 gebruiken en waarom zou je die 14 gebruiken?

Sofie: Ja, omdat je er ook nog onderuit kan komen. Dus in dat artikel haal ik dat voorbeeld aan van Kennedy Junior, het neefje van. En die had dat ook in een tweet had hij die cijfers best wel opvallend dicht bij elkaar gezet en dat riep heel veel vraagtekens op, ook omdat hij vaak al in verband werd gebracht met complottheorieën. Hij was heel erg anti de coronavaccins, dus daardoor zijn mensen denk ik sowieso een beetje scherper als ze dat soort, een beetje rare tweets van hem lezen. En hij heeft daar niet echt op gereageerd dat mensen hem daarvan beschuldigden, maar hij zou er wel gewoon onderuit kunnen komen. Gewoon door simpelweg te zeggen, ja maar er staat gewoon 14 en 88. Want je kan het ook gewoon letterlijk interpreteren. Hij zei iets van '88 days' ofzo. Hij verwees naar 88 dagen of 14 dagen, dat weet ik niet meer precies. Dus dat je er onderuit kan komen is wel wezenlijk inderdaad bij zo'n hondenfluitje.

Robert: Bij die grote groep kan je het eigenlijk gewoon ontkennen, net zoals ‘boreale wereld’. Ja, is gewoon een woord wat ik gebruik.

Sofie: Ja. Baudet zei ook zoiets van: ja, ik bedoel ermee wat ik ermee bedoel of zo. Dus hij liet het heel erg in het midden. Maar ja, dat is natuurlijk ook al een vaag antwoord. Maar ja, je kan niemand erop pakken zeg maar, omdat iemand ook de letterlijke betekenis ervan kan gebruiken.

Nour: Nu zijn alle voorbeelden die we zo besproken, zijn best wel recente ontwikkelingen, zou ik zeggen. Maar in hoeverre is dit eigenlijk ook al langer bestaand, die hondenfluitjes? Of is het echt iets van de laatste jaren dat het is opgekomen?

Sofie: Het bestaat wel echt al een stuk langer. Margot van Mulken dat is een hoogleraar die ik hierover sprak. Die haalde het voorbeeld van de Lonsdaletruien aan. Dus dat was in de naoorlogse tijd dat mensen een Lonsdaletrui droegen. En dan met een jasje erover, waardoor de letters N, S, D, A eigenlijk heel duidelijk in beeld waren. En dat was dan een impliciete verwijzing naar de NSDAP, de partij van Adolf Hitler. Dus als je zo iemand zag op straat, dan kon je wel van elkaar aannemen van: oh, dat is ook iemand die nog nazisympathieën heeft. Dus het bestaat al veel langer. Maar ja, eigenlijk voornamelijk vanwege het internet heeft het wel echt een vlucht genomen. Ook het ontmaskeren ervan. Want door het internet vinden mensen elkaar gewoon veel sneller online. Inderdaad dus in die Telegram-kanalen kunnen ze dat soort hondenfluitjes met elkaar delen en daarna de wijde wereld insturen. Maar het ontmaskeren daarvan neemt daardoor ook toe. Dus het is er steeds meer. Maar het was er dus eigenlijk al heel lang. Mensen doen dit al heel lang om dat soort verborgen boodschappen... te verstoppen en alleen de mensen aan te spreken die ook bij die groep horen.

Robert: Best wel veel voorbeelden die nu voorbijkomen hebben te maken met rechts-extremisme. Je noemde de trui al, '14', '88', 'boreaal'. Nou, nog een paar van dat soort voorbeelden. Waarom zien we dat juist bij het rechts-extremisme?

Sofie: Ja, dat is best wel ingewikkeld. Ik denk dat we daar nu ook heel erg op letten. Maar de hondenfluitjes gaan toch best wel vaak over een racistisch gedachtegoed en dat wordt toch wel vaker gekoppeld aan rechts-extremisme. Het is ook vaak wel een beetje het verlengde van mis- en desinformatie, complottheorieën. Binnen dat soort groepen worden vaak die hondenfluitjes gebruikt en we kennen voornamelijk dat soort hondenfluitjes uit de meer rechts-extremistische hoek. Maar ze zijn er ook zeker ergens anders op het politieke spectrum. Je hebt bijvoorbeeld ook echt meer christelijke, conservatief-achtige hondenfluitjes. Dus Margot van Mulken, die hoogleraar die ik sprak van de Radboud Universiteit, die haalde ook het voorbeeld aan van 'de Week van het leven', volgens mij. Dus dat er zo'n radiospotje is waarin... Volgens mij heb ik dit hier ergens opgeschreven. Dan vragen ze: abortus, een mensenrecht? En laten ze een stilte vallen. En dan eindigen ze met: iedereen heeft recht op leven. Dus dat is eigenlijk een soort ogenschijnlijke retorische vraag. Want je denkt in eerste instantie: ja, ik ben gewoon voor iedereen. Iedereen heeft recht op leven. Maar eigenlijk, die abortusbeweging bedoelt er ook gewoon heel erg mee: dus een hele kleine... een embryo heeft ook al recht op leven.

Nour: Ja.

Sofie: Dus zo kan je het ook een beetje framen, zeg maar.

Robert: In plaats van anti-abortus zeg je pro-life.

Sofie: Ja, dat is het eigenlijk inderdaad. Dus daar in zulke hoeken vind je het ook.

Nour: Ja, het hoeft dus niet uniek te zijn voor rechts-extremisme.

Sofie: Nee, daar vinden we er veel van, maar dat hoeft zeker niet alleen maar in die hoek te vinden te zijn.

Nour: Juist.

Robert: Kortom, hondenfluitjes worden al van oudsher gebruikt om een verborgen boodschap over te dragen aan een select gezelschap en het gebruik ervan groeit in populariteit. Met verkeerde intenties kunnen ze echter grote groepen mensen en extremistische ideologieën in beweging krijgen, zonder dat je het doorhebt. Daarom is het van belang om hondenfluitjes op tijd te kunnen herkennen. In haar artikel op nemokennislink.nl beschrijft Sofie drie factoren waar je als buitenstaander op kunt letten. Drie oplossingen, zodat ook de impliciete boodschappen je niet langer zullen ontgaan. In jouw artikel, Sofie, beschrijf je die drie factoren waar je op kan letten. De eerste clou zit in de letterlijke betekenis. Kan je hier een voorbeeld van geven?

Sofie: Ja, soms... Wat ik al eigenlijk zei met dat ‘boreaal’, dat maakte voor mij toen ik... Ik begreep daardoor de inhoud gewoon van de speech niet. Maar dat kan bijvoorbeeld ook zijn… Baudet had het op een gegeven moment ook over dat we werden overgenomen door reptielen en zo. Dat was voor veel mensen volgens mij ook een reden van: dat kan je niet letterlijk zo bedoelen. Dus dan kan je denken van: oké, wat wordt er dan mee bedoeld? En als je de betekenis letterlijk niet snapt, kan je kijken of er inderdaad misschien een meer figuurlijke betekenis achter gaat. Ik kwam toen zo ook uit op een artikel van een onderzoeker aan de UvA volgens mij, die al liet zien dat reptielen vaak werden gebruikt om te verwijzen naar antisemitisme. Dus op die manier kom je erachter: oh, dus dat wordt vaker gebruikt om eigenlijk Jodenhaat mee te duiden. dat is iets waar je sowieso op kan letten. Het feit dat Baudet het dan zegt, die al vaker in verband is gebracht met een hondenfluitje of complottheorieën. Dat maakte mij in ieder geval nog alerter van: oké, wat hij zegt, dat moet ik misschien niet zomaar voor lief nemen, dat kan ik misschien nog wel even wat researchen.

Robert: Je gebruikt hele gekke woorden die allemaal verwijzen... naar iets wat rechts-extremistisch is. Dat kan bijna geen toeval zijn. Maar nog steeds kan die ontkennen.

Sofie: Hij kan het nog steeds ontkennen.

Robert: Maar het is wel heel, heel toevallig.

Nour: Dan is ‘reptielen’ natuurlijk eigenlijk niet zo subtiel meer. Want inderdaad, iedereen heeft wel zoiets van dat kan haast niet letterlijk zijn, maar daar kun je ook een beetje in spelen. Volgens mij, Trump is daar ook een voorbeeld van.

Sofie: Ja klopt. Van Trump, even kijken, weet ik even niet meer zo heel goed of ik daar een voorbeeld van heb genoemd. Maar die heeft ook wel in de tijd van volgens mij coronavaccins ook wel eens dingen gezegd die heel onhandig waren en dat mensen daar later dan toch ook nog wel vragen over hadden, maar dat hij er op die manier toch ook nog onderuit kon komen.

Nour: Juist ja. Dat je het misschien dan niet over reptielen hebt, maar een soort andere boodschap waar je dan in eerste instantie, net zoals met het voorbeeld dat je net aanhield over abortus, dat je in eerste instantie: oh ja, daar kan ik me wel in vinden, maar dat eigenlijk een andere groep daar een hele andere betekenis uit haalt. Ja, dat is dus de eerste, de letterlijke betekenis. Ten tweede is het publiek ook van belang om een bepaalde boodschap te interpreteren. Hoe werkt dat dan precies?

Sofie: Ja. Nou, wat ik bijvoorbeeld bij die tweet zag van die Kennedy Jr. die dus die cijfers 14 en 88 aanhaalde, toen zag ik al in de reacties heel veel dingen staan over van mensen die white supremacy aanhielden of allemaal nare dingen zeiden. Referenties naar de oorlog of zo, waardoor je al denkt: oké, hij spreekt dus een heel specifiek soort publiek aan. En er waren ook genoeg mensen die dus in de reacties dingen zeiden als van: oh, dit is een hondenfluitje, waardoor dat al op de radar kwam. Dus het feit dat zo'n tekst die op het eerste gezicht eigenlijk vrij normaal lijkt, ondanks dat je wel vraagtekens kan zetten bij de inhoud, maar die dan zulke extreme reacties oproept, dan weet je wel: oh, daar is dus gewoon iets aan de hand. Dus op die manier is het ook goed om naar publiek te kijken. Maar inderdaad, het feit dat mensen er ook gewoon... Die andere helft van het publiek die het niet begrijpt, die allemaal vraagtekens erbij zetten. Dat is ook goed om daar op te letten, want dan bevestigt dat ook voor jezelf: oké, deze tekst daar is inhoudelijk iets mee, want het roept heel veel vragen op.

Nour: Ja, ik moet dan toch weer aan die kikker denken, zeg maar. Nogmaals, als eerste oogopslag denk je: ja, het is gewoon een tekening. Maar als je die dan steeds in dezelfde extreemrechtse context terug ziet komen, dan moet er misschien een belletje gaan rinkelen of zo.

Robert: Tot slot is die context denk ik ook nog heel belangrijk.

Sofie: Ja.

Robert: Kun je daar iets over vertellen? Wanneer moet je nou extra beducht zijn op hondenfluitjes?

Sofie: Ja, dat heeft dan toch ook wel heel erg te maken met volgens mij... Toen Baudet dat over die reptielen zei, toen was hij wel bij een zekere, iets van een show of zo aanwezig online ergens, waar dan ook al vraagtekens bij werden gezet. Dat dat een show was waar veel mensen naar keken die dat soort gedachtes hadden. Dus ja, wanneer iemand iets zegt, is ook wel heel erg van belang. En dat heeft natuurlijk ook alles te maken met de spreker die er is. Dus in dit geval was dat dan Baudet, Maar dat kan veel vaker voorkomen. Het vindt dus ook vaak in de politiek plaats, dus het kan natuurlijk ook gewoon tijdens een politieke speech zijn. Dan zijn politici eigenlijk constant bezig met vaag taalgebruik waar ze eigenlijk nog ergens onderuit kunnen komen, zodat ze er niet op gepakt kunnen worden.

Robert: Dus juist tijdens verkiezingen kan ik me ook voorstellen... We hebben een paar maanden geleden verkiezingen gehad. Ik kan me ook voorstellen dat je tijdens de verkiezingen dan extra beducht moet zijn.

Sofie: Ja zeker. En het is niet zo dat je nu alle politici ervan moet verdenken dat ze inderdaad dan hondenfluitjes gebruiken. Maar ja, het kan wel zo zijn dat politici dat wel heel bewust gebruiken.

Nour: Ja. En als je dan op deze factoren let en ook in je achterhoofd houdt, wat een hondenfluitje eigenlijk inhoudt, een boodschap die door een bepaalde groep begrepen kan worden, door andere niet. Ja dan komen ze stiekem eigenlijk ook best wel vaak terug in ons dagelijks leven, zou ik zeggen. Wat is dan een voorbeeld van bijvoorbeeld hondenfluitjes en ironie? Iets wat we dus veel vaker in ons dagelijks leven gebruiken.

Sofie: Ja, dat is wel een goeie. Zo is het concept van hondenfluitjes ook aan mij uitgelegd door de hoogleraren die ik sprak. Zowel Petra Hendriks van de Rijksuniversiteit Groningen als Margot van Mulken van de Radboud Universiteit. Ze hebben allebei onderzoek gedaan naar ironie. Dat is ook een stijlfiguur. Dus dat wil zeggen dat je eigenlijk... Je hebt heel bewust taalgebruik, omdat je eigenlijk iets een beetje wil aankleden. Dus bij ironie, dan wil je het gewoon wat grappiger maken, waarschijnlijk. Wat ironischer. En zij hebben er allebei onderzoek naar gedaan en zij vergeleken dat heel erg met hoe een hondenfluitje aankomt. Dus stel we hebben ironie en het regent heel hard buiten. Dat is volgens mij het voorbeeld dat ik aanhaal. En ik zeg tegen jou: oh, lekker weertje hè. Dan begrijp jij waarschijnlijk wel: oh, dat is ironisch bedoeld. Maar als ik dat bijvoorbeeld zeg tegen een jong kind, dan is de kans best groot dat hij dat nog niet begrijpt. Omdat die ironische lading niet aankomt. Alles heel letterlijk inderdaad. Maar het kan ook heel cultuurgebonden zijn. Want bijvoorbeeld, stel ik ben iemand... die uit een heel droog gebied komt, ik ben heel afhankelijk van landbouw of zo. En jij zegt tegen mij: lekker weertje hè? Dan kan ik dat heel letterlijk interpreteren van, ja inderdaad, dit is echt het weer wat we nodig hadden. Dus dat zei Petra Hendriks ook van: het is heel erg... Mensen die elkaar goed kennen, die snappen elkaars ironie ook veel beter. En en dat is eigenlijk dus met hondenfluitjes net zo. Die mensen kennen elkaar al, niet per se direct, maar die weten in ieder geval van elkaar: oh, dit is de ideologie die ik heb. Dus die hebben ook gewoon specifiek jargon wat ze gebruiken. Dus zo vinden ze elkaar ook een beetje in dat taalgebruik van die hondenfluitjes.

Robert: En dat maakt het dus ook anders als het inderdaad twee boeren zijn die dat tegen elkaar zeggen. En het is al heel lang droog en die zitten erop te wachten. Of jullie zeggen met z'n tweeën tegen elkaar: jullie houden allebei helemaal niet van regen, maar juist van warm weer.

Sofie: Dus zo heb je altijd die verschillende groepen die zo creëert. Verschillende taalgebruikers eigenlijk.

Nour: Ja, en dat onderonsje hebben we dus eigenlijk op veel meer momenten. Dus niet alleen politici tijdens verkiezingen bijvoorbeeld, maar ook binnen je vriendengroep, denk ik. Op je werk. herken je daar zelf ook situaties waar je dan op terugkijkt, denkt: oh ja, in mijn vriendengroep of op mijn werk heb ik eigenlijk ook wel hondenfluitjes waar ik regelmatig gebruik van maak?

Sofie: Ja, dus hondenfluitjes worden wel meteen echt heel politiek en ze hebben vaak toch ook wel die connotatie met: ja, er zit iets van discriminatie in en dat mag gewoon niet. Dus inderdaad die afko's, dat is wel een leuke vergelijking, maar dat is inderdaad wel heel anders. Ik moet ook denken aan het voorbeeld dat in het artikel wordt aangehaald van die ananas, dus dat is niet iets wat ik gebruik trouwens.

Robert: Dat is wel goed om even te zeggen, ik weet waar die heen gaat. Ja. Dat de mensen die de ananas als symbool gebruiken. Dus stel je hebt dat in je huis staan of je draagt er iets van in je kleding dat als je dat als koppel draagt eigenlijk ook een teken kan zijn naar een ander koppel van: wij zijn swingers. Wij staan open voor een partnerruil. En dat is eigenlijk, werkt een beetje op dezelfde manier als een hondenfluitje, maar toch wordt het niet een hondenfluitje genoemd, omdat dat hondenfluitje toch veel meer die politieke connotatie heeft.

Nour: Is een geval apart dan.

Robert: Maar het lijkt er wel op. En waarschijnlijk als ik iemand zie met een trui met een ananas aan, denk ik, grappige trui.

Sofie: Ja, precies.

Robert: Zo naïef ben ik wel.

Sofie: Ja, zo kan je het ook zeker interpreteren, want het kan ook heel goed zo zijn.

Robert: En die ander kan ook altijd zeggen, stel je voor: je kijkt ernaar en je bent geïnteresseerd. Je zegt: nee van ik hou gewoon heel veel van ananassen.

Sofie: Ja precies.

Nour: Ik ga wel twee keer nadenken voordat ik iets in een supermarkt koop.

Robert: Ik ben allergisch voor ananassen, dus dat maakt het sowieso minder gecompliceerd.

Nour: Pak je trostomaten uit de schappen. Wie weet wat dat allemaal betekent.

Robert: Heb jij dat met een groep, Nour, dat je woorden...

Nour: Nou, ik zat te denken. Ik weet dus niet of het opgaat als hondenfluitje als je het zo zegt. Want het moet dan...

Sofie: Maar het kan wel op dezelfde manier werken, inderdaad.

Nour: Wat bijvoorbeeld ik op mijn werk had vroeger. Ik stond een tijdje voor de klas en wat wij dan eigenlijk... Waar het met elkaar over hadden is als wij 's avonds nog eventjes wilden borrelen voordat we weer de volgende dag voor de klas moesten staan, zeiden we dat keurig dat we even moesten werk overleggen en dat de kinderen op een gegeven moment dachten van: ja jullie moeten wel zoveel werken, gaat het wel goed? Slaap je nog wel voldoende? Ja ja, geen zorgen, geen zorgen. Dus dat was een hele fijne manier om er heel open over te kunnen praten. Maar dan, als je met collega's het erover had, wist je precies hoe laat het was zeg maar. Niemand die dacht dat je daadwerkelijk ging werken en voor alle leerlingen ging het dan aan ze voorbij. Het was misschien een onschuldige vorm.

Sofie: Ja, maar zo werkt het inderdaad wel, het creëren van twee groepen. De één begrijpt die boodschap wel en de andere groep interpreteert het letterlijk. Dus zo begint het eigenlijk wel. En inderdaad, zodra het inderdaad in een bepaalde ideologie valt, of dat je een soort racistisch gedachtegoed erop nahoudt, dan kom je al snel bij dat concept hondenfluitje uit.

Nour: Juist ja. Gelukkig was het hier eventjes niet van toepassing dan.

Sofie: Nee.

Robert: Nou ja, ik herken wel dat voorbeeld wat je van 'lekker weertje' noemt. Vaste luisteraars weten dat. Ik ben groot supporter van FC Groningen en het gaat heel slecht. Maar wij zeggen dan bijvoorbeeld: wat spelen ze weer lekker vandaag, wat gaat het weer goed en oh, wat wordt er weer mooi gecombineerd. En dan bedoel je juist precies het tegenovergestelde.

Sofie: Ja.

Robert: Maar dat is ook iets wat je eigenlijk in de groep heel erg gebruikt, maar ook een beetje om het niet over het hele slechte spel te hoeven hebben. Dus om het een beetje te camoufleren.

Sofie: Ja, ja, precies.

Nour: En zijn er dan ook hondenfluitjes, ik weet even niet hoe we dit dan moeten noemen, wanneer het geen politieke connotatie heeft, maar die dan zoveel worden gebruikt, dat ze op een gegeven moment eigenlijk niet meer twee groepen zijn, want iedereen ongeveer verstaat wat je ermee bedoelt. Zijn daar ook voorbeelden van?

Sofie: Ja, dat weet ik dus eigenlijk niet zo goed, want ik zou zeggen dat ‘boreaal’, dat weet ik nu intussen. Daar is al heel vaak over geschreven, maar er zullen genoeg mensen zijn die dat nog niet weten, dus ik denk dat er toch altijd nog wel een groep is die dat ontmaskerde hondenfluitje nog niet echt heeft binnengekregen. Maar het is dus eigenlijk wel officieel zo dat als die twee groepen wegvallen, is er eigenlijk niet meer sprake van een hondenfluitje, want dan weet iedereen gewoon meteen wat ermee wordt bedoeld. Dan heeft waarschijnlijk de letterlijke betekenis van dat woord helemaal geen zin meer voor de interpretatie en snapt iedereen meteen: oh, dit is echt de figuurlijke betekenis die we moeten aannemen.

Nour: Het is ontmaskerd.

Sofie: Ja.

Robert: Zo kun je dus ook als buitenstaander alert worden op hondenfluitjes. Door goed op te letten op de letterlijke betekenis van de boodschap, de context en de reactie van het publiek. En als je zo eens kritisch naar je eigen vriendengroepen kijkt, is zo'n verborgen boodschap waarschijnlijk ook jou niet vreemd. Maak jij achteraf gezien wel eens gebruik van specifieke hondenfluitjes? Zo ja, welke dan precies? Wat betekenen ze echt en met wie deel je deze geheimtaal? Wij zijn erg benieuwd! Deel jouw voorbeelden met ons via @NEMOKennislink op X en Instagram. We kijken nu een stap vooruit in de tijd naar de geheimtaal van de toekomst. Hebben hondenfluitjes een vaste plaats in de Nederlandse taal, denk je, Sofie?

Sofie: Ja, ik denk het eigenlijk wel. Ik denk dat mensen altijd inderdaad, zeker als je die twee groepen hebt, bezig zijn met: hoe kan ik deze boodschap zo aankleden dat niet iedereen het begrijpt? Als je wil dat alleen die boodschap aankomt bij een specifiek publiek. Als je ook ziet hoe ver hondenfluitjes al teruggaan. En het is met name in de VS groot, die rechts-extremistische groepen zijn daar ook gewoon veel groter. Dus die hondenfluitjes, die waaien vaak ook over naar Nederland. Die worden vaak gewoon ook letterlijk overgenomen. Dus bijvoorbeeld dat voorbeeld wat ik aanhaalde met abortus. Dat is gewoon een strategie die echt van de pro-lifebeweging in de VS is overgenomen in Nederland. Dus op die manier blijft het denk ik wel bestaan. Zeker omdat het online-leven gewoon steeds groter wordt en mensen zich steeds meer daar bevinden waar ze gewoon veel te vinden zijn, die hondenfluitjes. Maar ik denk dus het ontmaskeren ervan dat dat ook steeds een groter onderdeel gaat zijn. En dat mensen zich ook steeds bewuster worden van wat iemand bijvoorbeeld op Twitter zegt. Bijvoorbeeld die presidentskandidaat, dat neefje van Kennedy. Dat je dat niet altijd even letterlijk moet interpreteren, dus dat mensen er ook bedachtzamer op worden. Maar dat zal niet voor iedereen gelden. Want ja, niet iedereen heeft toegang tot die informatie over wat zijn hondenfluitjes en wat niet.

Nour: Ja, het voelt een beetje als een soort kat-en-muisspel, zeg maar. Er worden steeds nieuwe hondenfluitjes bedacht. En vervolgens zijn er weer mensen die dat proberen te ontmaskeren. En zo neemt het eigenlijk alleen een soort andere vormen aan als ik dat zo kan zeggen. Dus het kan als woord zijn begonnen en inmiddels hebben we dus zelfs emoji's die een soort hondenfluitje kunnen zijn. Hoe zie je dat dan ontwikkelen met ook de communicatievormen van de toekomst?

Sofie: Ja, ik denk inderdaad dat met die symbolen, dat dat wel steeds meer gebruikt gaat worden inderdaad, omdat we steeds meer dat soort emoji's en zo online gebruiken. En dat is ook gewoon iets waar je heel goed onderuit kan komen. Ik denk dat dat wel steeds meer gaat worden. En ik denk ook met het idee van: oh, mensen zijn steeds bedachtzamer op hondenfluitjes. Dus je kiest iets waar je gewoon makkelijk onderuit kan komen, zoals een emoji, want je kan een emoji eigenlijk op welke manier dan ook gebruiken.

Robert: Ja. En tegelijkertijd kun je het ook per ongeluk gebruiken. Dat blijkt. Die mogelijkheid blijkt nog dat je denkt: hé leuke kikker, ik ga er een plaatje van delen. Of ik deel iets met een helikopter en dat je helemaal... die mogelijkheid moet je ook altijd wel openhouden, toch?

Sofie: Ja, zeker.

Robert: Maar als je dat heel veel combineert, dan, ja...

Nour: We hebben ook gezien dat dat ook lang niet altijd onschuldig is en dat ook de politiek er best wel een verantwoordelijkheid draagt, kunnen we toch wel zeggen ook. Welke rol zie jij nog voor de politiek in het gebruik van hondenfluitjes?

Sofie: Ja. Ik denk dat politici er bij elkaar ook bedachtzaam op moeten zijn. Dus dat zijn ze volgens mij ook steeds meer, zeker op de rechts-extremistische hoek. Dus voor politici is daar zeker wel een rol voor weggelegd dat ze elkaar ook daar constant in controleren. Maar ook voor journalisten zoals wij en critici, onderzoekers om dat ook gewoon openbaar te maken, daar veel over te schrijven, zodat mensen daar ook naar kunnen zoeken en zo kunnen kijken wat voor analyses er al zijn op basis van dat taalgebruik van die hondenfluitjes. Dus dat denk ik ja.

Nour: Juist ja. Ik denk, Sofie, dat we nu een uitgebreide reeks van voorbeelden van hondenfluitjes wel zo'n beetje hebben langs zien komen, maar ik wil je toch nog even uittesten eigenlijk. Nog een keer op de proef stellen om te kijken of je echt die expert bent intussen. Dus nog een drietal vragen, komen ze hoor. Geen zorgen, ik heb groot vertrouwen. Als eerste, welk handgebaar maakt een lid van de Ku Klux Klan? Weet je dat?

Sofie: Welk handgebaar?

Nour: Ja.

Sofie: Oh God.

Nour: Moet je het niet per ongeluk opeens doen dus, want...

Sofie: Ik weet dat eigenlijk niet...

Robert: Misschien ook wel positief als je dat niet weet hoor. Ja. Gelukkig maar.

Sofie: Nou, dat is soms ook wel. Dan weet je: oké, dit betekent het dus. Maar je weet gewoon: ik gebruik dat niet. Dus dan vergeet je dat ook weer snel.

Nour: En ik wist het ook dus niet hoor.

Sofie: Nee, ik weet het eigenlijk niet.

Nour: Blijkbaar houden ze zeg maar hun linkerhand, ja, ik ga het ook niet voor doen, dat voelt een beetje raar, maar hun linkerhand recht in de lucht, zeg maar de palm naar beneden. Een beetje zoals de Hitlergroet, maar dan dus met je linkerhand. Met hun rechterhand doen ze dan heel subtiel, maken ze een soort K-vorm met hun handen zeg maar. Duim omhoog en dan wijsvinger en middelvinger apart van je ringvinger en pink. En op die manier kun je dan subtiel laten zien dat je onderdeel bent van de Ku Klux Klan. De tweede: die had je eigenlijk al een beetje genoemd, maar stel je voor: er hangt een sok aan de deurklink en bij een andere deur staat een ananas voor de deur. Waar stap jij naar binnen?

Sofie: Bij de één...

Nour: Een sok aan de deurklink of een ananas voor de deur?

Sofie: Nou, een sok op de deurklink betekent volgens mij wel dat je niet naar binnen moet komen. Dus dat zal ik dan maar gewoon doen. Maar ik ben met die ananas. Ja, dat weet ik ook niet of ik dat zou doen. Maar ja, misschien ligt hij er wel toevallig.

Nour: Juist ja, dat kan dus goed.

Sofie: Misschien dat ik dat dan nog eerder zou doen.

Nour: Daar moeten we ook rekening mee houden, jongens.

Robert: Een sok om de ananas. Wat zou dat dan betekenen?

Nour: Wat goed. En tenslotte hebben we nog een geluidsfragment en de vraag is: wat betekent dit? Komt ie. Nou.

Sofie: Ik hoor niks.

Nour: Ja, dat is een echt hondenfluitje. Excuus. Excuus voor alle luisteraars die niet op de speaker luisteren met een hond in de buurt. Nou, ik vind het uiteindelijk toch wel dik geslaagd hoor, thanks Sofie.

Sofie: Oké, dank je wel.

Robert: Tot zover deze aflevering van Oplossing Gezocht over hondenfluitjes in de Nederlandse taal.

Nour: Over twee weken zijn we weer bij je terug met een ander onderwerp, een ander probleem, een andere oplossing, maar wel dezelfde hosts.

Robert: Met mij dus, Robert Visscher. En met mij, Nour Eldín Emara. Met dank aan onze gast Sofie Bongers en redactieleden Dimitri van Tuijl, Elvira Elzinga, Eva Poort en Erika Renckens. Wil je meer weten over onze wetenschapsjournalistiek? Volg ons dan op Instagram en X en bekijk onze site nemokennislink.nl. Tot de volgende keer! Waarom hebben mensen de hik? Hoe eet een slak? Wat is kortsluiting? Waarom is een zeepbel nooit vierkant? Zijn planten...? Hoe kunnen mensen... Waarom? Over oneindig veel dingen kun je oneindig veel vragen stellen. Ben jij ook ergens nieuwsgierig naar? Stel al je vragen op nemohonderdjaar.nl