Homo sapiens heeft er een neefje bij

Op het Filipijnse eiland Luzon liep tussen 67.000 en 50.000 jaar geleden een mensachtige rond van een soort die we tot nu toe nog niet kenden. Dat schrijven wetenschappers deze week in Nature. Homo luzonensis, doopten de onderzoekers deze Filipijnse hominine. Hij heeft kenmerken van zowel Homo sapiens (de soort waar wij zelf toe behoren) als de veel oudere _Australopithecus_-soorten (die wat meer op een aap leken, en tussen de 4 en 1,5 miljoen jaar geleden leefden).

Dat er prehistorische mensen op Luzon leefden was al wel bekend. In 2007 vonden wetenschappers een 67.000 jaar oud middenvoetsbeentje van een prehistorische mensachtige op het eiland. Dat was echter te weinig om te kunnen vaststellen of het al dan niet van een reeds bekende soort was. Nu zijn er twaalf extra vondsten uit dezelfde aardlaag te melden, die van minstens drie verschillende individuen afkomstig moeten zijn. Het gaat om tanden, vinger- en teenkootjes, en het bovenbeen van een jongere.

Hoe de Luzonmensen er precies uit hebben gezien is op grond van deze vondsten niet te zeggen, mailt paleontoloog Florent Détroit van het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Parijs, hoofdauteur van het Nature-artikel. “Maar ze liepen wellicht wat meer als een aap dan hun tijdgenoten, en we denken vooralsnog dat ze vrij klein waren.” De gevonden tanden zijn erg klein, legt Détroit uit, en bij apen en mensen betekent dat doorgaans dat ze zelf ook niet bijster groot waren. “Maar dat is geen gouden regel hoor, er zijn ook uitzonderingen op.”

Zeker weten?

Of de vondsten op Luzon inderdaad van een geheel nieuwe mensensoort afkomstig zijn, is niet met honderd procent zekerheid vast te stellen, zegt Joordens. De onderzoekers hebben hun werk goed gedaan, maar idealiter zou je daarvoor een groep van minstens zo’n dertig hominine skeletten nodig hebben. “Verschillen tussen individuen kunnen anders ook variaties binnen een groep zijn. Maar ja, zo veel volledige individuen vind je eigenlijk nooit, als paleontoloog.”

Détroit spreekt haar niet tegen. De vraag is vooral wanneer je iets een soort mag noemen, mailt hij desgevraagd. “Daar woedt een fel debat over, maar dat zal niet opgelost of ingewikkelder worden door onze keus om Homo luzonensis als nieuwe soort te definiëren.”

Vooralsnog denken de onderzoekers genoeg aanwijzingen te hebben om hun keus te rechtvaardigen. Sommige eigenschappen van Homo luzonensis zie je weliswaar ook bij andere soorten, maar nooit in deze combinatie. “En als uit nieuwe vondsten blijkt dat we het mis hebben, dan stellen we onze theorie weer bij”, zegt Détroit lakoniek. Zo werkt wetenschap.

Eiland-evolutie

De Luzonmensen van ruim 50.000 jaar geleden waren niet de eerste mensachtigen op het Filipijnse eiland. In een vallei niet ver van de nieuwe vindplaats zijn eerder stenen werktuigen en 700.000 jaar oude neushoornbotten aangetroffen, met snijsporen die verraadden dat het dier door mensen geslacht was.

De nu gevonden Homo luzonensis leefde gelijktijdig met Homo floresiensis: een mensensoort van slechts een meter hoog, die in 2003 ontdekt is op het Indonesische eiland Flores. Zowel Flores als Luzon zijn de afgelopen 2,5 miljoen jaar voortdurend eilanden geweest, die alleen over zee bereikbaar waren. Dat zou kunnen verklaren waarom de evolutie er tot verschillende soorten leidde, denkt Détroit.

Meijer, die gespecialiseerd is in evolutie op eilanden, deelt die mening. Dat er op verschillende Aziatische eilanden ook verschillende mensensoorten voorkomen, verbaast haar niks. “Ik ben paleobioloog, dus richt me in mijn eigen onderzoek niet op mensen maar op dieren”, benadrukt Meijer. “Bij die dieren zie je vaak dat elk eiland zijn eigen soort heeft. Het geldt voor olifanten, voor ratten… dan is het niet gek als het ook voor mensen zou gelden, lijkt mij.”