In de geschiedenisboeken kom je ze vrijwel niet tegen: vrouwen die binnen de natuurwetenschappen belangrijke ontdekkingen deden. Onterecht. Want ze waren er wel, ondanks dat ze werden tegengewerkt en over het hoofd werden gezien. Margriet van der Heijden schreef met Ongekend een uitstekend boek vol biografische schetsen.
‘Nobelprijs voor Britse huisvrouw’. Dat was in 1964 de kop van de Engelse krant Daily Mail toen Dorothy Crowfoot Hodgkin de Nobelprijs won. Het is een opmerkelijke typering voor een wetenschapper met een indrukwekkende staat van dienst. Crowfoot Hodgkin had toen al een grote bijdrage aan de wetenschap geleverd. Ze publiceerde als eerste de structuur van penicilline, vitamine B12 en steroïde. Niet de eerste de beste dus. Maar ondanks deze knappe prestaties en haar functie als hoogleraar aan de universiteit van Oxford werd ze toch nog vooral als ‘huisvrouw’ getypeerd.
Tijdens het lezen van het boek Ongekend van Margriet van der Heijden verbaast het je als lezer haast niet meer. Het boek beschrijft de levens van vrouwen die belangrijke bijdragen leverden binnen de natuurwetenschappen. De prestaties zijn indrukwekkend. Toch werden ze vaak tegengewerkt of niet serieus genomen. Het zijn vrouwen die over het hoofd werden gezien, zo geeft Van der Heijden aan. Zelf is Van der Heijden deeltjesfysicus. Ze was jarenlang wetenschapsjournalist bij NRC Handelsblad en is momenteel hoogleraar Wetenschapscommunicatie aan de TU Eindhoven.
Niet naar de wc
Het tegenwerken en over het hoofd zien, komt in bijna elke biografische schets terug. Neem het levensverhaal van natuurkundige Lise Meitner.
Zij mocht alleen in de kelder onderzoek doen naar radioactiviteit. Naar de wc gaan in het lab was voor haar als vrouw niet toegestaan, want die was alleen voor mannen. Ze moest naar een restaurant in de buurt als ze van het toilet gebruik wilde maken. En een inkomen kreeg ze ook niet. Ze kon alleen onderzoek doen omdat haar ouders haar financieel ondersteunden.
Kreeg ze dan wel de waardering voor haar onderzoek? Meitner leverde een zeer belangrijke bijdrage aan het onderzoek naar kernsplijting. Ze deed dit samen met Otto Hahn. Toen de nazi’s Oostenrijk binnenvielen in 1938, moest ze vluchten. Meitner was van Joodse komaf en kwam via Groningen uiteindelijk in Stockholm terecht. In 1945 werd de Nobelprijs voor chemie uitgereikt aan Hahn. Maar hij had nooit zijn onderzoek kunnen doen zonder de hulp van Meitner. Maar liefst 48 keer werd zij voorgedragen voor de Nobelprijs door collega’s, die vonden dat zij er ook recht op had. Maar ze kreeg de prijs niet.
Voetstuk
En nu? Het gaat beter met de aandacht voor vrouwen binnen de natuurwetenschappen, maar nog lang niet goed genoeg. Want van een gelijk speelveld is nog geen sprake, schrijft Van der Heijden terecht. Neem het aantal vrouwelijke studenten van bètastudies. Dat neemt weliswaar toe, maar is nog steeds laag. Een voorbeeld: in 2020 was bij de faculteit Technische Natuurkunde van de TU Delft nog maar tien procent vrouw.
Van der Heijden heeft een interessant boek geschreven. Ze zet de vrouwen terecht op een voetstuk en vraagt aandacht voor het onrecht dat ze aan werd gedaan. Het smaakt ook naar meer. Ik wilde van een aantal vrouwen nog wel meer weten, zoals over Laura Bassi. Zij was in het Italiaanse Bologna de eerste vrouwelijke hoogleraar in de achttiende eeuw. Met zevenmijlslaarzen aan gaat Van der Heijden door Bassi’s leven, waarin haar (acht!) kinderen, een aartsbisschop en experimenten in haar villa een grote rol spelen. Het maakt nieuwsgierig naar meer. En dat is een compliment voor Van der Heijden. Er is nog zoveel te ontdekken en ze maakt je als lezer nieuwsgierig naar deze vrouwen en hun prestaties. Gelukkig zit er een uitgebreide verwijzing bij naar biografieën en artikelen, zodat je je leeshonger kunt stillen.