Hoe voordelig is tweetaligheid?

Taalbalans

Aan het onderzoek deden 120 basisschoolkinderen mee. Alle kinderen tussen de 5 en 8 mochten meedoen. “Iedereen is hier in meerdere of mindere mate tweetalig”, vertelt Bosma. “Kinderen van wie de thuistaal Fries is, leren Nederlands op school. En ook andersom: kinderen met het Nederlands als thuistaal, komen op allerlei plekken met het Fries in aanraking, zoals op school.”

Omdat er in Friesland bijna geen eentalige kinderen te vinden zijn, kon de promovenda geen tweetaligen en eentaligen met elkaar vergelijken. In plaats daarvan berekende ze voor alle proefpersonen de mate van tweetaligheid, ook wel ‘taalbalans’ genoemd. Iemand is vooral tweetalig als hij of zij beide talen even goed beheerst, en even veel input krijgt van beide talen. Maar vaker komt het voor dat de talen niet helemaal in balans zijn. “Het Nederlands is de dominante taal op school. Dus als kinderen thuis vooral Nederlands horen, blijft het Fries een beetje achter, maar ze krijgen het wel mee. Overigens was de groep die ik in eerste instantie onderzocht veel Friezer dan ik van tevoren had gedacht. Daarom heb ik er nog een school bij gezocht die iets ‘Nederlandser’ was.”

Voor de onderzoekers zelf kwam de uitkomt niet als een complete verrassing, zegt de taalkundige. “De laatste jaren zijn er steeds meer onderzoeken gepubliceerd waarin geen effecten zijn gevonden. Dus hoe langer we bezig waren, hoe meer we het gevoel kregen ‘misschien vinden we wel niks’. Maar hoewel het positieve effect gering was, was er duidelijk ook geen negatief effect aanwezig.”

Regels leren

Een andere uitkomst van haar onderzoek is daarom volgens de promovendus veel interessanter. Die gaat heel specifiek over kinderen die opgroeien met twee talen die dicht bij elkaar staan, zoals het Nederlands en het Fries. Die talen lijken elkaar te versterken. Bosma legt uit: “Tussen het Nederlands en het Fries heb je regelmatigheden in de uitspraak. De Nederlandse woorden hand, land, en strand, corresponderen bijvoorbeeld met de Friese woorden hân, lân en strân (het dakje geeft aan dat de a lang wordt uitgesproken, red.). Hier kun je dus een regel in ontdekken die zegt ‘woorden die in het Nederlands op –and eindigen, eindigen in het Fries op –ân.”

Bosma ontdekte dat kinderen naarmate ze ouder worden, die regels leren en toepassen. Vooral de kinderen die thuis weinig Fries horen, gingen door de tijd heen heel snel vooruit op woorden die dit soort regels volgen. Ook kwam ze erachter dat het verbaal werkgeheugen hierin een grote rol speelt. Dat verbaal werkgeheugen is een tijdelijke opslagplaats voor woorden in onze hersenen. “Dat is belangrijk voor het leren van grammatica en daarom heb ik gekeken of er ook een relatie is met dit soort omzettingsregels. Die bleek er inderdaad te zijn. Daarmee kun je zeggen dat het leren van die omzettingsregels vergelijkbaar is met het leren van grammatica.”

Code switching

Dat het vooral de iets oudere kinderen waren die deze regels gebruikten is niet zo gek. “Als je ouder wordt ga je meer regels toepassen”, vertelt de promovendus. “Hoe vaker kinderen aan beide talen worden blootgesteld, hoe sneller ze de overeenkomsten gaan ontdekken. Dus als de talen in een tweetalige opvoeding op elkaar lijken, kunnen ze elkaar versterken. Ik kan me voorstellen dat dit niet alleen geldt voor het Nederlands en het Fries, maar ook bijvoorbeeld voor Nederlands en Limburgs.”

Dit vraagt om vervolgonderzoek. Maar ook het onderzoek naar het cognitieve voordeel van meertaligheid is nog lang niet afgesloten, stelt Bosma. “Het debat gaat nu verschillende kanten op. Sommige taalkundigen zeggen dat het hele effect niet bestaat. Andere zeggen: er zijn misschien alleen specifieke omstandigheden waaronder het effect bestaat, zoals code switching. Veel tweetaligen wisselen bijvoorbeeld binnen zinnen regelmatig van taal. Dat vergt ook bepaalde cognitieve vaardigheden. Dus dat is zeker iets om verder uit te zoeken.”