Hoe schadelijk is de lange schoolvakantie?

Veel tijd om te vergeten

Voor het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek zette Sjerp van der Ploeg in 2017 al het onderzoek naar de zomerdip op een rij en kwam tot de conclusie dat er eigenlijk moeilijk iets over te zeggen is. “Het meeste onderzoek hiernaar is gedaan in de Verenigde Staten, waarbij vooral werd gekeken naar rekenen en taal”, vertelt hij. “Daaruit bleek inderdaad dat beide vaardigheden achteruitgaan tijdens de vakantie, met name het rekenen. Dat is ook wel logisch: tijdens je vakantie lees je nog wel eens een boek of een tijdschrift, maar je gaat geen staartdelingen maken.”

Het leerverlies tijdens de zomervakantie bedroeg ongeveer een maand, zo bleek in 1996 uit een meta-analyse waarin dertien Amerikaanse studies zijn opgenomen. Daarbij vonden de onderzoekers geen verschillen tussen jongens en meisjes, of tussen leerlingen met verschillende etnische achtergronden of intelligentieniveaus. Deze bevindingen kun je echter niet zomaar doortrekken naar de situatie in Nederland. In de VS duurt de zomervakantie namelijk twee tot drie maanden, terwijl die in Nederland zes weken telt. Een stuk minder tijd om te vergeten dus.

Nederlandse zomerdip

“Het enige Nederlandse onderzoek dat hierover is gepubliceerd, keek naar technisch lezen”, aldus Van der Ploeg. “Daar vonden de onderzoekers dat er juist nog steeds leerwinst werd geboekt tijdens de vakantie, alleen minder dan tijdens de rest van het schooljaar.” Dit onderzoek werd uitgevoerd door de Twentse hoogleraar Hans Luyten, die in 2009 met twee collega’s de testresultaten van 245 leerlingen van 11 verschillende scholen analyseerde. Zij moesten op vijf verschillende momenten – vanaf het begin van groep 4 tot halverwege groep 5 – in een minuut tijd zoveel mogelijk woorden van een lijst voorlezen.

Hieruit bleek dat de leerlingen ook tijdens de zomerperiode beter gingen lezen, al liep de vooruitgang gemiddeld met bijna de helft terug. De verschillen tussen leerlingen namen gedurende de zomerperiode wel toe: kinderen van laagopgeleide ouders gingen minder vooruit dan kinderen van ouders met een hoger opleidingsniveau, waarschijnlijk doordat deze kinderen thuis minder aangespoord worden om te lezen. Geen leerverlies dus, wel een grotere ongelijkheid.

Een nieuwe Nederlandse publicatie over de zomerdip is momenteel in voorbereiding. In samenwerking met Jessica Piotrowski, onderzoekster aan de Universiteit van Amsterdam, testte Squla in de zomer van 2018 984 leerlingen die naar groep 5 gingen op rekenvaardigheid. Zij maakten voor en na de vakantie een tempotoets, waarbij ze tweehonderd sommen binnen in totaal acht minuten moesten beantwoorden. Na de vakantie hadden de kinderen gemiddeld zeven vragen minder goed dan ervoor. De uitgeverij raadt – uiteraard – aan om tijdens de vakantie thuis te oefenen: de 85 kinderen die er zelf voor kozen om ten minste twee keer een kwartier per week te rekenen met hun software hadden na de vakantie gemiddeld slechts 4 vragen minder goed dan ervoor.

Schade herstellen

Van der Ploeg: “Ander relevant, recent onderzoek komt uit Engeland. Daar werd in 2017 gekeken naar technisch lezen en spelling – direct vóór, na en zeven weken na de zomervakantie van zeven weken.” Net als de Twentse onderzoekers vonden ook de Britse psychologen Shinwell en Defeyter geen achteruitgang in de leesvaardigheid direct na de zomervakantie. Wel spelden de 77 kinderen (tussen de 5 en 10 jaar) bij terugkomst significant slechter, maar na zeven weken in het nieuwe schooljaar lagen de scores alweer hoger dan vlak voor de vakantie. Van der Ploeg: “Een eventuele achteruitgang is dus snel weer gerepareerd.”

Dat merken ook Van Hout en haar collega’s op de Nijmeegse basisschool: “Binnen een paar weken zitten ze weer op het oude niveau. Hetzelfde geldt voor de dagelijkse routine in de klas: na de vakantie zijn ze die kwijt, maar die vinden ze in een paar weken weer terug.”

Je af en toe vervelen is helemaal geen ramp, zegt zij. “Volwassenen zijn vaak geneigd om direct met oplossingen te komen voor een kind dat zich verveelt, maar dat is meestal helemaal niet nodig. Als je je verveelt ontstaat juist ruimte om nieuwe ideeën toe te laten. Alleen als een kind echt niet meer van de bank komt, zou ik aanraden om een aanzet tot spelen te geven. Meestal volgen de creatieve ideeën dan vanzelf.”

Geen probleem

Ook Berkhout ziet de zomerdip niet als een gevaar, integendeel zelfs: “Het belang van vergeten wordt onderschat. Kennis rijpt door, ook als je er even niks mee doet. Wanneer je geleerde stof een tijdje laat zakken en het dan later weer ophaalt, levert dat uiteindelijk juist winst op. Je kent het dan beter dan daarvoor.”

De zomerdip bestaat dus zeker: na de zomervakantie zijn leerlingen stof vergeten die ze vlak voor de vakantie nog beheersten. Is dat erg? Nee, bij zich normaal ontwikkelende kinderen is dat geen probleem. De vergeten stof is snel weer ingehaald en tijdens de vakantie leren kinderen juist andere vaardigheden waar gedurende het schooljaar minder tijd en ruimte voor is. Zoals de Nijmeegse leerkracht Van Hout zegt: “Vakantie legt je ontwikkeling echt niet stil.”