Hoe onderzoeken wetenschappers of robots jouw baan inpikken?

Vervolgens bepaalden de wetenschappers hoeveel van die taken door robots, computers of kunstmatige intelligentie uitgevoerd kunnen worden. “Hier komt een kans uit en die hebben wij keer het aantal banen gedaan en dat is de impact”, zegt Fransen. In totaal staan in Nederland zo’n drie miljoen banen op de tocht volgens accountantskantoor Deloitte.

Worstelende robots

Dat klinkt als een vrij exacte, duidelijke uitkomst: een cijfer dat uitdrukt hoe hoog het risico is dat een baan wordt overgenomen door een robot. Maar is die uitkomst wel zo zeker? Om dat na te gaan, pluizen we uit hoe wetenschappers erbij komen dat de al eerder genoemde robot in 2035 jouw drankjes komt brengen op een zonnig terrasje.

Volgens de onderzoekers is die kans dus negentig procent, omdat het taken zijn die een computer of robot ook uit kan voeren. Wat moet je kunnen als ober? Je spreekt mensen aan, neemt een bestelling op, geeft die door aan de bar, brengt de drankjes, maakt de rekening op en ontvangt de betaling.

Dat kan een robot toch ook? Nou ja, nog niet helemaal. Want op dit moment is het nog ontzettend lastig voor een robot om deze taken op zich te nemen. Een interessant voorbeeld is een studentenwedstrijd waar veel internationale universiteiten aan meedoen. Ook de Universiteit Twente werkt er aan mee. Een groep studenten bouwt een blikken ober, die op een feestje drankjes moet brengen bij iemand. Eerst nemen ze de bestelling op en dan begint het probleem. Hoe navigeren ze langs een druk terras? Wat doen ze als iemand een stoel naar achteren schuift die de doorgang blokkeert? Hoe vind je mensen terug die plots aan een ander tafeltje gaan zitten? De huidige robots worstelen hier nog allemaal mee. Ze lopen regelmatig vast, brengen de drankjes helemaal niet bij de juiste persoon of veel te laat.

Gezond verstand

Maar dit is niet helemaal eerlijk. Want de voorspelling van Deloitte en Oxford gaat over de toekomst, niet over vandaag de dag. “Wij gaan er vanuit dat robots zich ontwikkelen en steeds meer kunnen. Daarom ligt het in de lijn der verwachting dat ze in 2035 dit soort taken wel kunnen uitvoeren. De ontwikkelingen gaan razendsnel. Er wordt nu getest met zelfrijdende auto’s, een ontwikkeling die tien jaar geleden niet voor mogelijk werd gehouden”, zegt Fransen.

Daar zit precies het interessante en de valkuil van de studie. Het lijkt alleen over cijfers te gaan, maar er zitten wel degelijk aannames in. De voorspelling is namelijk voor een groot deel gebaseerd op de aanname dat robots zich stormachtig blijven ontwikkelen. Geen restauranthouder is nu zo gek om een robot in te zetten op een druk terras, maar de onderzoekers gaan er vanuit dat dit in 2035 anders is. Omdat de technologie dan veel verder is. “Het klopt dat wij ons op meer baseren dan alleen maar onderzoeksdata”, zegt Fransen. “Ik geloof in de ontwikkeling van de techniek.”

Maar niet iedereen is ervan overtuigd dat de problemen zo snel op te lossen zijn. Pim Haselager van de opleiding Kunstmatige Intelligentie aan de Radboud Universiteit volgt de studies van Deloitte en Oxford kritisch. Hij wijst erop dat het voor robots lastig is om met mensen te werken. Dus die ober voert niet alleen taken uit, maar communiceert ook met mensen en interpreteert emoties. “Mensen gaat dat heel makkelijk af. Een ervaren ober heeft door waar een ruzie dreigt te ontstaan op het terras, of het om een romantisch of zakelijk diner gaat en wie te veel heeft gedronken. Robots hebben nog een heel lange weg te gaan voordat ze zover zijn. Ze brengen gerust iemand die dronken is nog een biertje. Niemand van ons zet op hun cv dat je gezond verstand hebt of noemt het als taakomschrijving bij een vacature. Maar gezond verstand hebben robots nu juist niet.”

Acceptatie

Door alleen maar naar de functieomschrijvingen te kijken van banen, slaan de onderzoekers de plank mis, volgens Haselager. “Die omschrijvingen gaan van de normale bekwaamheden van mensen uit, die voor robots nu juist niet opgaan. We onderschatten hoe belangrijk gezond verstand en sociale intelligentie zijn bij het uitvoeren van allerlei taken. Elk percentage dat aangeeft of een robot jouw baan overneemt is onbetrouwbaar”, zegt de wetenschapper.

De praktijk is dus weerbarstiger, wil Haselager maar zeggen. “Wij hebben demonstraties gegeven waarbij proefpersonen een speeddate hadden met een robot. Aan een vrouw vroeg een robot of ze van voetbal hield. ‘Ik niet, maar mijn man wel en ik kijk altijd mee’, zei ze. Maar dat begreep de robot niet. Dus werd het antwoord teruggebracht tot ‘nee’. De vrouw verschrompelde. Dat was niet het punt van haar verhaal. Dit soort nuances hebben robots nog niet door.”

Bovendien is het nog de vraag of mensen robots wel zo snel accepteren. Stel dat we straks robots hebben in restaurants, thuis hebben we een blikken butler en in fabrieken werken mensen zij aan zij met blikken collega’s. “Dan zal het gaan met vallen en opstaan. Wat gebeurt er als een butlerrobot een opdracht helemaal verkeerd begrijpt en daardoor op een klein kind valt? Ik verwacht ook dat er kattenkwaad wordt uitgehaald of dat ze gehackt worden. Na de eerste euforie denk ik dat problemen ervoor zorgen dat we beter begrijpen wat de beperkingen van robots zijn en dit beïnvloedt de acceptatie.”