Naar de content

Hoe lezen het brein verandert

Een groep vrouwen zit in een kamer. De meeste vrouwen dragen een hoofddoek.
Een groep vrouwen zit in een kamer. De meeste vrouwen dragen een hoofddoek.
Max Planck Institute for Psycholinguistics

Als mensen op volwassen leeftijd leren lezen, verandert er van alles in hun hersenen. Ook in hersengebieden die voorheen alleen gebruikt werden voor niet-talige vaardigheden. Dat blijkt uit internationaal onderzoek onder leiding van het Nijmeegse Max Planck Instituut.

28 juni 2017

Hindi wordt net als veel andere Indiase talen geschreven in het Devanagari-schrift. Het is complexer dan veel andere alfabetische schrijfsystemen. Het Devanagari heeft 46 karakters.

Flickr, Nicolas Sanguinetti via CC BY-SA 2.0

Wanneer kinderen leren lezen, ontstaan er allerlei nieuwe verbindingen in het brein. Om van letters chocola te kunnen maken, moeten hun hersenen visuele informatie gaan verbinden met talige informatie. Visuele informatie, zoals gezichtsuitdrukkingen, wordt namelijk op een andere plek in het brein verwerkt dan talige informatie die binnenkomt via klanken. Voordat kinderen echt kunnen lezen, moeten al die verschillende hersengebieden eerst met elkaar kunnen communiceren.

Ook bij mensen die op latere leeftijd leren lezen, verandert het brein op deze manier. Dat blijkt uit een studie van een internationaal onderzoeksteam, onder leiding van het Nederlandse Max Planck Instituut. Het team voerde hersenscans uit bij Indiase ongeletterde vrouwen voor en na een periode van zes maanden waarin ze leerden lezen. De resultaten werden gepubliceerd in Science Advances.

Diep in het brein

“Tot nu toe werd gedacht dat deze veranderingen beperkt waren tot de buitenste laag van het brein, de visuele cortex”, zegt onderzoeksleider Falk Huettig in een begeleidend persbericht. De cortex staat erom bekend dat hij zich snel aanpast aan nieuwe uitdagingen. Maar uit deze nieuwe studie blijkt dat ook de structuur van diepere lagen van het brein verandert. Het gaat om hersengebieden die evolutionair al heel oud zijn, zoals de thalamus en de hersenstam. Die laatste reguleert ook allerlei vitale functies zoals onze ademhaling en hartslag.

Letters komen eerst binnen op je netvlies (retina), en gaan dan via de thalamus naar de colliculus superior in de hersenstam. De signalen komen daarna binnen in de pulvinar, de achterste kern van de thalamus. Tot slot worden ze verwerkt in de visuele cortex, in de buitenste laag van het brein.

 Max Planck Institute for Human Cognitive Brain Sciences

Uit de hersenscans bij de Indiase vrouwen kwam naar voren dat de hersenactiviteit in de thalamus en de hersenstam zich aanpast aan de hersenactiviteit in de cortex. Neurowetenschapper Michael Skeide van het Max Planck Instituut in Leipzig legt uit wat dit betekent: “Het lijkt erop dat deze hersengebieden steeds nauwer met elkaar gaan communiceren als de leesvaardigheid toeneemt. Het verklaart bovendien waarom gevorderde lezers efficiënter door een tekst navigeren.”

Snel leerproces

Het onderzoek werd uitgevoerd in India, waar nog zo’n 39 procent van de bevolking analfabeet is. Armoede belemmert de toegang tot onderwijs in veel delen van India, vooral voor vrouwen. Daarom werden voor deze studie juist vrouwen gezocht. In totaal deden 21 vrouwen mee, allen waren in de dertig. Aan het begin van de training kon geen van hen lezen in hun moedertaal, het Hindi. Na zes maanden konden ze lezen en schrijven op het niveau van een Nederlands kind in groep 3.

Zowel voor als na de leestraining maakten de onderzoekers een fMRI-scan van hun hersenen. Bij fMRI wordt de activiteit van de hersenen zichtbaar gemaakt in een driedimensionaal beeld. Deze fMRI-scans werden vergeleken met hersenscans van negen vrouwen die geen leestraining kregen. Op deze manier werd zichtbaar welke delen van de hersenen bij het lezen betrokken zijn: niet alleen de cortex, maar ook de dieper liggende thalamus en hersenstam.

Het viel de onderzoekers bovendien op hoe snel het leerproces zich voltrok bij de volwassen vrouwen. “Hoewel het vrij moeilijk is voor volwassenen om een tweede taal te leren, is het veel makkelijker om te leren lezen in je moedertaal”, zegt Huettig. “Het volwassen brein blijkt op dit punt verbazingwekkend flexibel.”

Dyslexieonderzoek

De indrukwekkende leerprestaties van de proefpersonen geven niet alleen hoop voor andere volwassen analfabeten en laaggeletterden, maar zeggen wellicht ook iets over leesstoornissen als dyslexie. In andere studies is al gesuggereerd dat er bij dyslectici iets mis gaat in de thalamus, ook wel het verbindingsstation in de hersenen genoemd.

De grote vraag is nu of dat komt doordat er genetisch iets mis is of doordat er onvoldoende leeservaring is opgedaan. “De enige manier op dit te onderzoeken is door te kijken naar de hersenen van kinderen nog voor ze leren lezen en ze daarna enkele jaren te volgen”, aldus Huettig.

Bron:

Skeide, M., Kumar, M., Mishra, R. K., Tripathi, V.N., Guleria, A., Singh, J.P., Eisner, F., & Huettig, F., Learning to read alters cortico-subcortical cross-talk in the visual system of illiterates. Science Advances (24 mei 2017). DOI: 10.1126/sciadv.1602612

ReactiesReageer