Hoe kunnen we minder Russisch gas gebruiken?

Voor zonnepanelen gelden die logistieke grenzen minder. Daar zit nog ontwikkelingsruimte in, volgens Blok. “Je kunt dat vrij snel opschalen. Er zit wel ruimte in de wereldwijde productiecapaciteit. Dat lukt niet voor deze zomer, maar wel voor die van 2023.” Op die termijn kan het installatietempo behoorlijk opgeschaald zijn. Je moet dan wel op Europees niveau denken. Als Nederland het alleen doet, is het niet genoeg. “We zijn misschien maar een twintigste deel van Europa.”

Met het opschalen van zonne-energie in Europa vervangen we een paar procent van ons aardgasgebruik. Dit geldt vanwege de hoge energiedichtheid van aardgas eigenlijk voor alle opties aan de aanbodkant. Daarvan is zonne-energie de enige realistische per 2023.

Alternatief 3. Kernenergie

Door de gascrisis is ook kernenergie ineens weer een optie, terwijl dit lang taboe was. De kerncentrales in Duitsland openhouden is opnieuw bespreekbaar. Net als dat andere taboe, het vergroten van Duitslands militaire capaciteit. Ook andere landen komen terug op hun kernenergiebeleid volgens Blok. “Het sluiten van kerncentrales in België zal ook wel vooruitgeschoven worden.” Maar hij benadrukt dat ook kernenergie een relatief kleine bijdrage levert. “De centrales zijn een deeltje van de puzzel.” Hij schat in dat het openhouden van de Duitse en andere kerncentrales in Europa er maar een paar procent bij optelt. Op de korte termijn kerncentrales bijbouwen is, nog veel meer dan in het geval van wind, helaas geen optie. Ten eerste hebben we de technologie niet meer. Als we nieuwe centrales willen neerzetten, zijn we afhankelijk van China of Frankrijk. “Maar dat helpt helemaal niet voor deze crisis. Nieuwbouw van kerncentrales zou pas in 2035 gereed zijn.”

Alternatief 4. LNG

Meer Liquefied Natural Gas (LNG), oftewel vloeibaar aardgas importeren is een betere optie voor de korte termijn. De totale Europese gasinvoer bestond tot voor kort voor ongeveer een derde uit LNG. De rest komt via pijpleidingen, het meeste dus uit Rusland, daarnaast uit Noorwegen en uit Noord-Afrika. Helemaal van het Russisch gas af is ook via deze weg niet mogelijk. “De LNG-invoer is op dit moment al opgevoerd tot een maximum, doordat de prijzen zo hoog zijn,” legt Blok uit. En daar zullen we komende zomer mee door moeten gaan. Onze gasbergingen zijn bijna leeg en die moeten we weer vullen.

Huishoudens zijn een belangrijke gebruikscategorie, maar per saldo betreft het slechts 20 tot 30 procent van het totale Europese gasverbruik. Dus de mogelijke besparing van 20 procent is op het totale verbruik slechts een procent of 3 tot 5. “Dat wil niet zeggen dat je met de overige 70 procent niets kunt doen”, zegt Blok. In de zware industrie is er nu al vraaguitval omdat de prijs hoog is. Er zijn bedrijven die hun productie hebben stilgelegd of beperkt.

Tussen de zware industrie en de huishoudens ligt nog een belangrijke groep waar je kunt besparen. In de kantoren is nog veel te weinig gebeurd. “Die stonden door corona de afgelopen twee jaar nota bene leeg, maar er is gewoon doorgestookt.” Dat is ook niet makkelijk om te veranderen. Als je de thermostaat een paar graden lager zet in een kantoor raken allerlei regelsystemen van slag. Toch is daar, als we echt willen, veel winst te behalen. Blok raadt aan om beter naar deze zaak te kijken. “Ik denk dat als we ons echt kwaad maken, we heel veel kunnen doen.”

Hoeveel verschil de opties bij elkaar opgeteld kunnen maken weet Blok niet precies. Wat betreft totale besparing van Russisch gas op deze zeer korte termijn, is de som nog niet in detail gemaakt. “Het International Energy Agency (IEA) heeft veel rapporten en berekeningen gepubliceerd, maar die zijn bijna allemaal op de langere termijn. Het IEA kijkt te weinig naar wat er nu moet gebeuren.” Het serieus doorrekenen van alle genoemde opties is een belangrijke volgende stap, als we minder Russisch gas willen gebruiken.

“Er wordt nog altijd heel veel verspild. Ik hou me al 40 jaar bezig met energiebesparing. We hebben heel veel vooruitgang geboekt met allerlei nieuwe apparaten zoals wasmachines, auto’s, nieuwe huizen. Ze zijn allemaal ontzettend veel zuiniger geworden dan ze vroeger waren. Maar dat is wat anders dan verbetering brengen in bestaande situaties. Dat lukt maar heel beperkt.” Blok hoopt dat de huidige gascrisis een impuls wordt in de goede richting.

Na de oorlog

Blok ziet een kans voor het ontwikkelen van Oekraïens gas na de oorlog. Maar hij benadrukt dat er wel jaren overheen gaan, om de offshore gasvelden bij de Krim en de grotere schaliegasvelden in het oosten en in het westen van Oekraïne te ontwikkelen. Hij kan zich goed voorstellen dat juist naar aanleiding van dit conflict er een serieuze rol is weggelegd voor de Europese Unie. In dat geval zal de Europese Unie samen met Oekraïne deze gasvelden gaan ontwikkelen, en zal Oekraïens gas een serieuze concurrent worden van Russisch gas. En niet alleen aardgas, want ook het duurzaam maken van waterstof wordt een optie.

In een recent rapport van de Europese commissie wordt al gesproken van elektrolyse-capaciteit in de orde van twee keer veertig GigaWatt in 2030: veertig in de Europese Unie en veertig aan de randen ervan, zoals in Noord- Afrika en Oekraïne. Er zijn al Oekraïense locaties verkend. Als we richting een vredesproces gaan, acht Blok het raadzaam om Rusland de kans te geven om zijn bijdrage aan de Europese gasmarkt weer op te bouwen. “Ten eerste, de putten en het buizennet liggen er al. Ten tweede, Rusland blijven boycotten in een vredessituatie is niet logisch. Dan ontstaat er een veel hechtere (energie)band tussen Rusland en China.”