Naar de content
Faces of Science
Faces of Science

Hoe historici en filosofen helpen bij de coronacrisis

Unknown author / Public domain via Wikimedia Commons

Crisis op straat, in het ziekenhuis, in miljoenen Nederlandse huishoudens en wat doe ik? Ik lees boeken, ik schrijf. Wat heeft dat eigenlijk voor zin? Heel veel!

19 mei 2020

Een vraag die mij nu vaak bezighoudt is deze: hoe kunnen filosofen, cultuurwetenschappers en historici een rol innemen bij een economisch en medisch probleem? Wat voor handvatten kunnen wij onze struikelende medemens geven?

Handvat nr. 1: bepalen van vrijheid voor jezelf en voor ons allemaal

Ook al is het coronavirus een zaak van de nationale gezondheid, in je dagelijks leven merk je er waarschijnlijk meer van doordat je niet naar school kunt, niet bij je oma op bezoek mag en deze zomer geen enkel festival kunt bijwonen. Elke week hangen we in hoop en vrees voor de buis om van Mark Rutte te horen of we vaker naar buiten mogen. Waarom accepteren we zo gemakkelijk dat ons leven wordt ingeperkt? Is dat eigenlijk wel democratisch? Dat zijn nou net vragen waar filosofen voor gestudeerd hebben.

Geen oma, geen festival

Volgens beroemde filosofen uit de oudheid, zoals Aristoteles en Cicero, is de beste leider diegene die rekening houdt met de verlangens van de mensen die hij (in de oudheid was het helaas altijd een ‘hij’) bestuurt. In een interview in de Volkskrant stelde filosofe Beate Roessler enkele weken geleden de vraag: wat is zinvol leven? De vraag die telkens in de politiek besproken moet blijven worden, is: hoe zorgen we er met z’n allen voor dat iedere Nederlandse burger een zinvolle draai aan zijn eigen leven kan geven, coronacrisis of niet?

Voormalig Denk(st)er des Vaderlands Marli Huijer wordt veel geïnterviewd over de intelligente lockdown en de gevolgen ervan. Door vraagtekens te stellen bij politiek beleid nuanceert en stuurt (!) ze het publieke debat.

Handvat nr. 2: een kritische houding aannemen

In mijn vorige blog vertelde ik hoe je je vrienden helpt met een kritische mening. Wetenschappers helpen ook politici door feedback te geven op hun beslissingen. Al millennia lang is deze relatie tussen intellectuelen en politici superbelangrijk. Zo ook in de (nogal despotische) oudheid. Griekse koningen en Romeinse keizers hadden altijd groepjes van schrijvers, dichters en filosofen om zich heen, die hen van advies voorzagen bij belangrijke beslissingen.

Waarom konden ze dat zo goed? Doordat deze intellectuelen experts waren in de kunst van het redeneren en adviseren. Daarnaast wierpen ze een objectieve, intelligente blik op politieke keuzes. Zo vraagt Herodotus held Croesus, de adviseur van de Perzische tiran Cyrus, aan hem: ‘Waarom laat je jouw soldaten eigenlijk een stad plunderen, zodra je die veroverd hebt? Dat levert jou toch niks op?’ Het is voor Cyrus alsof hij jaren onder een steen heeft geleefd. Hij neemt Croesus’ advies gretig aan.

Handvat nr. 3: historisch perspectief bieden

Daarmee komen we bij handvat nummer drie. In het verleden behaalde resultaten bieden een visie op de toekomst. Mannen zoals Croesus gebruikten hun kennis van de geschiedenis om hun leiders te behoeden voor fouten die politieke voorgangers, of zijzelf, hadden gemaakt. Het geven van voorbeelden uit de geschiedenis is een populaire manier om als geschiedkenner je steentje bij te dragen aan de maatschappij. (Wat doe ik in deze blog?)

Is het relevant om een verband te leggen tussen covid-19 en de pest of de Spaanse griep? Ja, het is interessant, maar de meeste mensen zegt zo’n link niet zoveel. Wat wel relevant is, is om te beseffen dat crises zoals deze komen en gaan. Als historicus neem je angst weg door de kennis te delen dat onze opa’s en oma’s, betovergrootouders en voorbetovergrootouders veel ingrijpendere epidemieën en oorlogen (de Tweede Wereldoorlog!) hebben overleefd. Samen, met elkaar, als onze persoonlijke voorbeelden. Gek genoeg helpt dat toch best wel.

Als historicus neem je angst weg door de kennis te delen dat onze opa’s en oma’s, betovergrootouders en voorbetovergrootouders veel ingrijpendere epidemieën hebben overleefd.

 Unknown author / Public domain via Wikimedia Commons

Handvat nr. 4: informeren en adviseren

Als historici of filosofen reflecteren we en leveren kritiek op het beleid van de regering, maar we helpen ook actief mee. Door informatie te geven over de redenen waarom de Spaanse griep bleef oplaaien in 1918 bijvoorbeeld. Of door in een commissie deel te nemen die de regering adviseert. In Duitsland is iets bijzonders gebeurd: daar hebben ze een Expertenrat in het leven geroepen, waarin onder anderen filosofen en theologen meedenken over de morele gevolgen van het beleid van de regering. Waarom staan er in Nederland eigenlijk geen filosofen of historici aan het roer?

Welke taak is dan voor mij weggelegd, als classica? De retorica van de crisis is mijn gebied. Als, zeg, koning Willem-Alexander een toespraak houdt ben ik het soort persoon die begrijpt waarom menig Nederlandse burger graag de woorden wil horen “Wij denken aan u in deze moeilijke tijd”, en wat dit vage, onuitgesproken “wij” hier doet. (Saamhorigheid creëren en de afstand verkleinen tussen regering/koningshuis en de gewone mens.) Ik ben het die begrijpt waarom een statige man met een goeie baard, geloof het of niet, ons het signaal geeft dat alles onder controle is.

Handvat nr. 5: ontspanning

Als je deze blog leest ben je sowieso een lezer, dus ik waag het erop met dit vijfde handvat: je verdiepen in de geschiedenis en literatuur lezen is de beste ontspanning thuis wanneer het buiten chaos is. Je kunt een boek gebruiken als een vorm van escapisme, het bewust willen ontsnappen aan de alledaagse sleur. Dat is waarom veel mensen Harry Potter of Lord of the Rings lezen (of op dvd bekijken, mag ook van mij – maar wel nádat je de boeken hebt gelezen). Academici zoals ik lezen vaak boeken om de actualiteit beter te begrijpen. Schrijfster en professor Yiyun Li (Universiteit van Princeton) is in maart bijvoorbeeld een virtuele boekenclub begonnen waarin ze Tolstojs Oorlog en Vrede leest met wie dan ook wil aansluiten (op Twitter onder de hashtag Tolstoytogether). Niet om per se intellectueel te doen, maar om rust en ontspanning te creëren door het lezen van een meesterwerk over wat het betekent om mens te zijn in ‘normale’ en ‘niet normale’ tijden.

Dit kun je ook doen met boeken als je thuis in quarantaine zit…

Heeft het zin om boeken te lezen en te schrijven tijdens een mondiale epidemie? Niet voor iedereen, nee. Je moet slim gebruik maken van de kennis die je in die boeken vindt en haar kunnen toepassen op de actualiteit. Dan kun je nog steeds geen mensen genezen of ze hun baan teruggeven, maar in je gereedschapsbox heb je wel de instrumenten om anderen te leren hoe ze willen leiden of geleid worden. Al dan niet met een knikje naar de geschiedenis.

ReactiesReageer